nr. 1 – maart 2022

In het dagelijks leven realiseren we het ons vaak niet dat er naast kalenderleeftijd ook andere leef-tijden zoals wettelijke leef-tijd, sociaal-maatschappelijke leef-tijd, productieve leef-tijd en ervaren leef-tijd bestaan. De verschillende manieren waarop we invulling geven aan leef-tijden werken nadrukkelijk door in de onze kijk op ouderen en ouder worden. In deze Gerōn-editie staan deze leef-tijden en de consequenties daarvan centraal.

Coverfoto: Marion Duimel, ‘Toos met haar tatoeages’

Lessen van het geleefde leven

Het is een evolutionaire logica dat ons doen en laten is ingericht op de zorg voor nageslacht ten koste van het onderhoud van het eigen lichaam. De daarmee gepaard gaande tekenen en symptomen van veroudering zijn voldoende om een gedrag los te woelen waarbij jongeren worden geadoreerd en ouderen gediscrimineerd. Pas als mensen zelf de angst voor verval hebben overwonnen en de dood tegemoet kunnen treden, zal discriminatie op basis van leeftijd kunnen wegebben.  Ageism uit doodsangst Het is 50…

Ageism: een plaat die ooit grijsgedraaid zal zijn

Veel van de systematische, impliciete voorbeelden van ageism in de samenleving dateren van voor de COVID-19 crisis. Door de pandemie kreeg ageism meer aandacht in wetenschappelijke papers en de vakliteratuur. Nu de voorbeelden gekend zijn, is het tijd om de gevolgen op lange termijn en de nodige oplossingen in kaart te brengen.   Ageism, van onschuldig stereotype naar discriminatie Ageism, de overkoepelende term voor leeftijdsdiscriminatie, stereotype denken en vooroordelen naar een bepaalde leeftijdsgroep, treft alle leeftijden en neemt tijdens de…

En dan héb je die pensioen-leef-tijd

In het afgelopen jaar waarin ik, uitzonderlijk, in ‘geleende tijd’ na pensionering doorwerkte, kwam er ruimte om te reflecteren op leef-tijd in relatie tot werken in dienstverband. Vooral over waarderende en afwaarderende ideeën in dit verband. Het zou mij toch niet gebeuren, leeftijdsdiscrimatie? Onvoorstelbaar in een omgeving waar ‘inclusiviteit’ zo hoog in het vaandel staat. Maar hoe spelen mijn eigen normen en emoties daarin een rol?  Leef-tijd als categorie in het diversiteitsdebat Beelden over leef-tijd zijn vaak gerelateerd aan productiviteit…

Nooit te oud

In Nederland worden tatoeages vooral geassocieerd met jongeren of gezien als een uiting van rebellie. Ingrid Meijering en Marion Duimel van GetOud laten zien dat sommige ouderen deze associaties tarten door juist op latere leeftijd het ouder worden te vieren met een tatoeage. Zij doorbreken daarmee traditionele beelden over ouderen. De beelden en verhalen van ouderen met tatoeages benadrukken dat meer vanuit heterogeniteit over ouderen moet worden gedacht.   Achter elke tattoo zit een verhaal Tatoeages zijn lang gezien als…

Geef ook ouderen de kans om aan hun taal te werken

Een groot aantal inwoners uit Europa blijkt problemen te ondervinden omdat ze niet goed kunnen lezen of schrijven. Zo ook in Nederland. Vraag is of dat ook bij ouderen het geval is en als dat zo is wat men er dan aan kan doen.  De groep laaggeletterde ouderen Het internationale PIAAC onderzoek (Programme for the International Assessment of Adult Competencies) laat zien dat de groep laaggeletterden zeer divers is. Figuur 1 laat zien dat de grootste groep laaggeletterden zich binnen…

Stadsreporters: senior stadmakers van betekenis

Met Stadsreporters maken ouderen filmreportages over sociale initiatieven in de wijk. Initiatiefneemster Mirna Ligthart doet dit in co-creatie met de ouderen zelf. Senioren filmen en interviewen en tonen met de reportages inspirerende plekken in de wijk voor ontmoeting, leren en zingeving. In dit artikel beschrijft ze de methodiek, welk verhaal de deelnemers willen vertellen en het andere beeld dat ze daarmee schetsen over ouder zijn.   Gevoelens van eenzaamheid en maatschappelijk bijdrage Gevoelens van eenzaamheid komen veel voor in meer…

Liefde in coronatijd

Liefde is op alle leeftijden aan veranderingen onderhevig. Mensen ontwikkelen zich, hun wensen, behoeften en verlangens veranderen. Maar wat voor impact heeft een allesomvattende crisis op de liefde? In dit artikel gaan Merel van Schravendijk en collega’s in op de ervaringen van naasten van ouderen met dementie tijdens de coronamaatregelen. Aan de hand van drie exemplarische casussen laten ze zien hoe de maatregelen een gevonden balans aantast en de kostbare, beperkte, tijd die hun liefde gegeven is, verstoort.   Lang…

Vlaams dementieplan voor 2021-2025 onder de loep

“Tegen dementie kun je niet vechten, laat staan winnen.” Aan het woord is Luc die als mantelzorger het dementieproces meemaakt vanop de eerste rij. Dat de uitdagingen groot zijn voor wie geconfronteerd wordt met de aandoening staat buiten kijf. De Vlaamse overheid werkte een nieuw Vlaams dementieplan uit dat personen met dementie en hun mantelzorgers de komende jaren perspectief moet bieden op de nodige ondersteuning. De Vlaamse Ouderenraad nam de ambities die hierin geformuleerd zijn kritisch onder de loep.  …

Foto-interviews over gezondheid bij ouderen met een lage sociaaleconomische status

Met behulp van de foto-elicitatiemethode hebben wij, de drie auteurs van dit artikel, onderzoek gedaan naar de gezondheidspercepties van ouderen met een lage sociaaleconomische status (SES). Foto-elicitatie maakt gebruik van foto’s in kwalitatieve interviews om deelnemers aan te moedigen na te denken over een bepaald onderwerp. Het voordeel hiervan is dat foto’s –waarschijnlijk meer dan geschreven woorden – emoties, reflecties, percepties en associaties opwekken. Daarnaast is er geen hoge geletterdheid voor nodig. Naast de bevindingen van dit onderzoek bespreken we…

Tien jaar ‘wonen met zorg’ in Brussel

Het Kenniscentrum Welzijn, Wonen, Zorg (Kenniscentrum WWZ) initieerde en begeleidde de afgelopen tien jaar uiteenlopende woon(zorg)projecten in Brussel voor kwetsbare doelgroepen, in het bijzonder ouderen met een laag inkomen. De voorbije 12 jaar werden er in Brussel meer dan 30 nieuwe woonzorgvoorzieningen ontwikkeld met bijzondere aandacht voor betaalbaarheid en wonen op maat. Wat zijn de voorwaarden voor het welslagen van nieuwe, alternatieve woonzorgprojecten voor ouderen?   Meerdere doelgroepen, meerdere sectoren en het bewaken van de schaal Ouderen verkiezen steeds meer…

Ruimte om te leven

‘Vroeger’ verhuisde je op je 65e naar het verzorgingshuis. Vandaag begin je op je 65e aan een nieuwe relatie. De woonbehoefte van ouderen verandert. Dat is niet omdat de financiering verandert, ouderen veranderen vooral zélf. Maar hoe organiseer je het wonen een beetje fatsoenlijk als het leven vertraagt? In een tijdperk waarin we steeds individualistischer zijn geworden maar waar we inclusiviteit nastreven?   Verandering van tijdperk De overheid regelde alles voor ons in een tijd dat er geld was. We…

Gedicht: Lezend meisje, zandsteen

Hoe langzaam, meisje, moet jeleven om stenen te kunnenspellen, letters in kiezelste tellen, de hand van de rotste lezen? Hoeveel weegt een woord van zo’n nietuit te lezen, nooit weg te leggenboek? Hoe vertaal je nou, één methet hart van de steen, onleesbaretekens als hoge zon, wind, vallenvan regen? En hoe ontcijfer je al dat toevalligeleven dat destijds over jekroop toen je nog nietgebeiteld zat als meisjemet boek op haar schoot? Hester KnibbeUit: In Arcadia OOGSTEEN, Arbeiderspers 2016 Het gedicht…

Op beroep gebaseerde levensverwachting

Of de wettelijke pensioenleeftijd al dan niet moet worden gedifferentieerd op basis van de zwaarte van beroepen blijft een punt van discussie. Dit artikel draagt bij aan deze discussie door na te gaan in hoeverre er op beroep gebaseerde verschillen in levensverwachting bestaan, en in welke mate gezondheid deze verschillen verklaart. Daartoe zijn onderzoeksdeelnemers van LASA in de tijd gevolgd totdat voldoende personen waren overleden om betrouwbare sterftecijfers te verkrijgen.  Voorwaarden voor een rechtvaardig pensioenstelsel Actuariële billijkheid wordt beschouwd als…

Financiële ongelijkheid in toegang tot gezondheidszorg

België presteert relatief goed wat betreft de toegang tot gezondheidszorg voor de bevolking in zijn geheel. Achter dit cijfer gaan echter belangrijke ongelijkheden schuil tussen sociaaleconomische groepen. België scoort op dit vlak zwak in vergelijking met andere landen in de Europese Unie (EU).   Wat onderzochten we en waarom? In de Europese EU-SILC bevraging (EU-statistiek van inkomens en levensomstandigheden) rapporteert 2% van de volwassen Belgische bevolking in 2017 onvervulde behoeften aan noodzakelijke medische zorg om financiële redenen. Terwijl dit percentage…

Boekbespreking: Dementie & Empathie

Dick Kits & Hedda Schut (2021). Dementie & Empathie: De kunst van contact met mensen met dementie. Dutch 8 Publishing Company, Gorinchem, €22,50   Hoewel je mogelijk bij de titel van dit boek denkt, ‘Ja, natuurlijk moet je empathisch kunnen zijn in de omgang met dementie, dat is toch al bekend’, blijkt het boek bijzonder verrassend en leerzaam te zijn. Het is een vervolg op het boek ‘De dag door met dementie’ van Anneke van der Plaats en Dick Kits.…

Column: “Daar ben ik te oud voor hoor!”

De schrijfster Josepha Mendels (1902 – 1995) vertelde ooit hoe zij als tachtigjarige, feestelijk opgedoft, haar Parijse appartement verliet om uit te gaan en dan van haar eveneens bejaarde medebewoonsters onder aan de trap te horen kreeg: ‘Ah Madame, vous voulez plaire encore?’ En van Bertold Brecht (1898 – 1956) is het verhaal van zijn grootmoeder die, nadat ze op twee-en-zeventigjarige leeftijd weduwe werd, uit de knellende band van de sociale verwachtingen sprong. In plaats van langzaam af te sterven…

Gerongrafiek: ‘Levenshorizon’ van invloed op pensioenwensen

In de discussies over de pensioenen wordt veelvuldig gesproken over de levensverwachting. Dat is een statistisch begrip dat aangeeft hoe lang de bevolking gemiddeld leeft, of nog te leven heeft op een bepaalde leeftijd. Mensen hebben zelf vaak ook een idee over hoe oud men zal worden. Dat noemen we subjectieve levensverwachting. Ideeën over deze eigen levenshorizon hebben een relatie met gezondheid en gezondheidsgedrag (bijvoorbeeld: rookt men) en hoe oud de ouders zijn, of zijn geworden. In het NIDI Pensioen…

LASA: Onderzoek naar de loopsnelheid van vrouwen en mannen

In onze vergrijzende samenleving wordt adequaat fysiek functioneren steeds belangrijker. Dit wordt objectief gemeten aan de hand van loopsnelheid. Vrouwen hebben op oudere leeftijd een lagere loopsnelheid dan mannen, wat geassocieerd lijkt te zijn met negatieve gezondheidskomsten. Het is nog onduidelijk welke factoren hieraan bijdragen. Onze studie onderzoekt voor het eerst de bijdrage van een grotere gevoeligheid voor en/of blootstelling aan sociaal demografische, sociale, leefstijl en gezondheid gerelateerde factoren geassocieerd met lage loopsnelheid.   Vrouwen ervaren meer fysieke beperkingen tijdens…

Redactioneel: Leef-tijd, een veelzijdig begrip

In dit nummer van Gerōn staan de diverse manieren waarop we kunnen kijken naar leef-tijd centraal. In het dagelijks leven denken we dan veelal aan kalenderleeftijd, oftewel de chronologische leeftijd, waarbij we ons vaak niet heel bewust zijn van de consequenties en relaties deze kalenderleeftijd heeft met andere leeftijden. In dit themanummer gaan we in op de veelzijdige manier waarop leef-tijd en de verschillende conceptualisatie daarvan doorwerken in onze manier waarop we naar ouderen en ouder worden kijken. In het…