Hoewel je mogelijk bij de titel van dit boek denkt, ‘Ja, natuurlijk moet je empathisch kunnen zijn in de omgang met dementie, dat is toch al bekend’, blijkt het boek bijzonder verrassend en leerzaam te zijn. Het is een vervolg op het boek ‘De dag door met dementie’ van Anneke van der Plaats en Dick Kits.
De auteurs beginnen met een toelichting op dementie. Zonder aandacht te besteden aan de verschillende vormen van dementie, leggen de auteurs uit hoe het brein werkt bij mensen met dementie (prikkelverwerking & geheugen) en beschrijven aan de hand van treffende voorbeelden uit ons alledaagse leven hoe mensen met dementie de wereld om hen heen beleven. Terwijl in dit proces het rationele deel van het brein wordt aangetast, blijft het emotionele deel functioneren. En daarmee blijven de basisgevoelens angst, woede, verdriet en vreugde bestaan. Het hieruit voortkomende gedrag is een gevolg van verwerking van prikkels door het emotionele brein. Dit gedrag is dan ook spontaan, impulsief en intuïtief.
Interessant is het hoofdstuk over dynamiek in de relaties. Met het ontstaan van dementie, verandert de dynamiek in relaties: de dynamiek tussen partners, de dynamiek met kinderen en de dynamiek in het verpleeghuis. De auteurs houden onder andere een warm pleidooi voor het aangaan van de confrontatie met de diagnose dementie. De duidelijkheid van weten dat je dementie hebt, is zowel voor de persoon met dementie zelf als voor het contact met diens partner en kinderen beter en geeft ruimte voor een goed plan van aanpak. In de veranderende dynamiek is empathie de menselijke waardigheid die kan helpen, zowel in de relatie met partners, kinderen als ook met anderen in het verpleeghuis. De auteurs leggen empathie uit aan de hand van drie stappen, die ook terug te vinden zijn in een bekend filmpje over een vader en een zoon die samen op een bankje in het park zitten: https://www.youtube.com/watch?v=1oRcGBG7oww. Kort samengevat omschrijven zij empathie als ‘de kunst je in de ander te verplaatsen, zijn gevoelens, emoties en standpunten te begrijpen en hiernaar te handelen’. En stellen zij, dementiezorg faalt zonder empathie!
Empathie in het contact met mensen met dementie, begint bij onszelf. Niet bij de persoon met dementie; hij of zij kan immers het initiatief niet meer nemen. Leerzaam in dit boek is ook de oefening waarmee de auteurs de lezer laten ontdekken hoe belangrijk het is om je onbevooroordeeld in de ander te verplaatsen. Ook besteden de auteurs aandacht aan onbegrepen gedrag. Hun advies is om eerst het gedrag te bevestigen, om vervolgens door middel van afleiden het gedrag te beëindigen. Bijvoorbeeld: ‘Prachtig al die kerstballen. Zullen we er ook een paar in de boom laten hangen? Kom, we gaan thee drinken, ga mee!’
Empathisch handelen: Je kunt jezelf niet veranderen, je kunt wel bewust werken aan gedragsverandering. Sanne de Wit, experimenteel psycholoog, stelt: ‘Gedrag beklijft het beste als je het stevig verankert in de routines van je dagelijks leven.’ Als je een maand lang structureel, routinematig en bewust een handeling verricht, wordt het een automatisme. De auteurs presenteren vervolgens vijf aan te leren gewoontes:
- Zie de mens, zonder aannames: als je de mens altijd als mens blijft zien, als persoon met eigen behoeften, een eigen aard en vaardigheden, die wellicht nu wat minder zijn, kan het niet anders dan dat je contact maakt dat afgestemd is op zijn behoeften.
- Ken de persoon: ken de levensgeschiedenis (woonplaats, relaties, werk, hobby’s, maar ook hoogte- en dieptepunten van zijn leven), zijn aard en interesses.
- Wat kan nog? Dementie is een onomkeerbaar proces, telkens weer vallen functies uit, zoals bijvoorbeeld zelfinzicht of een taak kunnen beginnen en afronden. De persoon met dementie heeft dan een ander nodig die de taken overneemt. Het is belangrijk om je dan te blijven richten op wat nog wel kan, daarmee kun je betekenis en zin geven aan het leven van de persoon met dementie.
- Wat gaat niet meer? Kennis vergaren over de verschillende stadia van dementie is belangrijk voor partners en kinderen van mensen met dementie. De kennis helpt je om antwoorden te vinden op de telkens nieuwe situaties die ontstaan gedurende het proces van dementie.
- Een glimlach per dag. Met passie en liefde vreugdevolle momenten laten ontstaan, als tegenwicht tegen alle moeilijke momenten, maakt het samenzijn leuker en lichter.
Het boek sluit af met zes persoonlijke verhalen. De auteurs laten een persoon met dementie, twee mantelzorgers, een verpleegkundige, een buddy en twee studenten van Stichting Kameraad aan het woord. Ontroerende verhalen, die erg tot de verbeelding spreken.
Dit mooi vormgegeven boek, met stevig papier, grote letters, toepasselijke quotes en prachtige gekleurde illustraties, is een aanrader voor iedereen die te maken heeft met dementie. De auteurs hebben een bijzonder toegankelijk boek geschreven. Het is geschikt voor zowel mantelzorgers, professionele zorgverleners (zorg & welzijn), maar ook voor managers en anderen in de samenleving die zich buigen over de vraag: hoe kan ik het beste aansluiten/contact maken met mensen met dementie?