nr. 1 – juni 2019

In dit nummer van Gerōn gaan we op zoek naar de betekenis van het begrip vitaliteit bij het ouder worden. We sluiten daarvoor aan bij de definitie van Westendorp en Schalkwijk uit 2014, die vitaliteit als volgt definiëren: ‘het vermogen van een persoon om doelen te stellen die passen bij de leefsituatie en het vermogen om die doelen te realiseren’

Foto cover Geron 2019-1: Claudia Kamergorodski in: ‘100 % leven. Levenslessen van honderdplussers’ (2018) van Yvonne Witter. Amsterdam: Uitgeverij SWP.

Redactioneel: Vitaliteit

Vitaliteit is zo’n woord dat niet meer weg te denken valt uit onze moderne samenleving. Het heeft reminiscenties met jong zijn, bruisen van levenslust, erop uit trekken, gezond zijn. In de literatuur van de laatste jaren rond ouderen en ouderdom komen we het woord/begrip ook steeds vaker tegen. De grotere aandacht voor dit thema hangt ongetwijfeld samen met de grote transities die zich in de zorg hebben voltrokken. Het past in het idee van de participatiesamenleving, die in plaats van…

Vitaliteit als wetenschappelijk construct

Het klassieke perspectief op ouderen en veroudering is die van de professional, die vooral de gezondheid en functies ziet afnemen. Het perspectief van ouderen zelf is vaak positiever; zij geven hun leven gemiddeld een ‘8’. Van der Ouderaa en Lindenberg pleitten eerder in Gerōn (2014) voor meer aandacht voor het perspectief van ouderen zelf. Zij introduceerden de term vitaliteit om de paradox tussen de perspectieven van professionals en ouderen beter te begrijpen. Maar wat is vitaliteit? Paradox Alvorens in te gaan…

Bewegen en vitaliteit bij ouderen

Word je als je ouder bent gezonder van meer bewegen? Krijg je van bewegen minder lichamelijke beperkingen of juist meer? Hoe krijg je (kwetsbare) ouderen eigenlijk aan het bewegen? En wat heeft dit alles met vitaliteit te maken? Bewegen en gezondheid Wat doet meer bewegen voor de gezondheid van ouderen? In 2009 is daar een samenvatting over geschreven door een aantal Amerikaanse auteurs (Chodko-Zajko e.a. 2009). In tabel 1 heb ik daarvan een overzicht gemaakt en tevens aangevuld met gegevens die…

Vitaliteit en langer zelfstandig (thuis) kunnen wonen: ouderen als co-researcher

Ouderen blijven in toenemende mate tot op hoge leeftijd zelfstandig thuis wonen. Om inzicht te krijgen in factoren die hierbij van invloed zijn, onderzochten leden van het Ouderenberaad Zorg en Welzijn Zuid-Holland Noord als co-researchers de mening van 100 ouderen over vitaliteit en langer zelfstandig wonen in de regio Leiden. Gezond blijven, regie houden, behoud van sociale relaties en facilitering van geschikte woonvormen blijken hierbij van belang te zijn. Vitaliteit en ouderen als co-researchers Vitaliteit gaat niet alleen over gezond oud…

Leven toevoegen aan de jaren

Ouderen van vandaag zijn vragende partij om hun leven zelf invulling te blijven geven, binnen hun eigen mogelijkheden en persoonlijke situatie. Om betrokken te blijven in hun buurt. Om zelfstandig thuis te blijven wonen, ook als er zorgnoden optreden. Ouderen geven in gesprekken over actief en gezond ouder worden ook aan dat ze zich goed in hun vel willen voelen, bezig willen blijven en een doel willen hebben in hun leven. Belang van bewegen De mate waarin mensen bewegen evolueert doorheen…

Burenhulp, een kans op hulp vlakbij

Onder invloed van maatschappelijke en politieke bewegingen blijven ook kwetsbare ouderen langer in hun eigen huis wonen. Er groeit een belangrijke maatschappelijke uitdaging om ervoor te zorgen dat er achter de vele voordeuren waar kwetsbare thuiswonende ouderen wonen voldoende zorg is. Een opgave die we niet veel langer alleen kunnen overlaten aan de eventueel beschikbare familieleden en professionele hulpverlening. Vormen van lichte gemeenschappelijkheid door buren zouden weleens onmisbaar kunnen worden in een samenleving met meer thuiswonende kwetsbare ouderen dan ooit…

Co-creatie met oudere mensen: beloften en valkuilen

Co-creatie is een ‘buzz woord’ in onze samenleving. Het schetst de belofte dat co-creatieprocessen leiden tot betere antwoorden op complexe problemen. Hoewel de auteurs de waarde van co-creatie onderstrepen, zien zij ook uitdagingen, vooral in relatie tot co-creatie met een ouder wordende bevolking. Wat is co-creatie Het zelfstandig naamwoord ‘creatie’ is afgeleid van het werkwoord ‘creëren’, wat scheppen of vormen betekent. Met de toevoeging ‘co’ is ‘co-creatie’ een scheppen dat in samenwerking, gemeenschappelijk of tegelijkertijd gebeurt. In co-creatie van producten, processen…

Veerkracht bij ouderen met een lage sociaal-economische positie

Gemiddeld genomen zijn de gezondheid en het functioneren van ouderen met een lage sociaal-economische positie minder gunstig dan bij ouderen met een hoge sociaal-economische positie. Maar sommige ouderen worden wél succesvol oud ondanks een lage sociaal-economische positie. Wat kunnen we van hen leren over veerkracht? Succesvol oud worden ondanks tegenslag Honderden studies laten zien dat lagere sociaal-economische groepen slechter af zijn dan hogere sociaal-economische groepen op tal van (gezondheids-)uitkomsten. Zulke bevindingen zijn belangrijk voor het sturen van beleid gericht op het…

Zingeving van ouderen in de participatiesamenleving, ook als het leven schuurt

Ouderen worden gestimuleerd steeds langer deel uit te maken van de samenleving. Aan de hand van acht gesprekken wordt een eerste duiding gegeven aan hoe de gesprekspartners zin geven aan het leven in hun vierde levensfase. Beeldvorming en zingeving Zingeving - wat een individu ervaart als betekenisvol - wordt gezien als een centraal aspect van welbevinden. Bij ouderen komen zingevingsvragen meer onder de aandacht. Het lectoraat Zorg rond het Levenseinde van de Avans Hogeschool is geïnteresseerd in de vraag hoe ouderen…

Vóór de geraniums: maatschappelijke betrokkenheid van 75 plussers

Sinds 2015 worden zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid voor elkaar door beleidsmakers sterk benadrukt. Avans Hogeschool in Den Bosch onderzocht door middel van semigestructureerde interviews, welke factoren van invloed zijn op de maatschappelijke betrokkenheid van zelfstandig wonende 75-plussers. Vraagstelling Vanwege de haalbaarheid van dit kwalitatieve onderzoek is gekozen voor een gemeente waar sprake is van (dubbele) vergrijzing,  de gemeente Sint-Michielsgestel. De centrale vraagstelling van het onderzoek luidt: Welke factoren ervaren zelfstandig wonende 75-plussers als van invloed op hun maatschappelijke betrokkenheid? Om antwoord te…

Kwalitatief ouder worden met een verstandelijke beperking: een uitdaging, een kans

Mensen met een verstandelijke beperking worden ouder dan voorheen. Zeventigers en tachtigers bevolken stilaan de voorzieningen voor mensen met een verstandelijke beperking, maar komen ook wonen in de gewone ouderenzorg of worden thuis begeleid. Ze lijken op vele vlakken op andere ouderen, maar onderzoek en praktijk wijzen op specifieke kwetsbaarheden. Hoe bieden wij deze speciale groep mensen de beste levenskwaliteit? Kenmerken en ondersteuning van kwaliteit van leven van oudere mensen met een verstandelijke beperking In de zorg voor mensen met een…

Detectie van kwetsbaarheid: de D-SCOPE methodiek

Dit artikel focust op kwetsbaarheid en hoe het D-SCOPE project dankzij drie verschillende onderzoeksfases een methodiek voor vroegtijdige detectie van kwetsbare ouderen ontwikkelde, testte en evalueerde. Lokale overheden en zorgorganisaties kunnen met het D-SCOPE zes-stappenmodel aan de slag om kwetsbare thuiswonende ouderen te detecteren en hen te ondersteunen naar gepaste zorg en ondersteuning. Langer kwaliteitsvol thuis blijven wonen Ouderen willen doorgaans zo lang mogelijk blijven wonen in hun eigen woonst en woonomgeving. Naast een wens van ouderen zelf is dit ook…

De eerste keer: Ervaringen van ouders die voor het eerst grootouder worden

Dat grootouder worden een speciale en – voor de meeste mensen – heuglijke gebeurtenis is, hoeven we niet te vertellen. Pas de laatste jaren krijgen ook onderzoekers interesse in deze doelgroep. Daarom organiseert de Gezinsbond zelf af en toe bevragingen bij haar achterban om meer te weten te komen over de bijzondere relatie tussen grootouders en kleinkinderen. De bijzondere relatie tussen grootouders en kleinkinderen Zeker wanneer grootouders voor het eerst grootouder worden, is dat een belangrijke mijlpaal in de levensloop. Met…

‘Dagbesteding anders’: interviews met ouderen, professionals en vrijwilligers

Niet alle ouderen zijn tevreden over de huidige vorm van dagbesteding. Een andere vorm van dagbesteding, georganiseerd voor en door de buurt kan hier mogelijk aan tegemoet komen. Door middel van interviews onder ouderen, professionals en vrijwilligers is nagegaan wat de huidige ervaringen zijn met dagbesteding en of er behoefte is aan ‘dagbesteding anders’. Het nut van dagbesteding Allerlei politieke en economische ontwikkelingen zijn erop gericht om oudere mensen langer thuis te laten verblijven. Dit is ook de wens die ouderen…

De toekomst van de residentiële ouderenzorg in Vlaanderen: een huis, een thuis?

Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Jo Vandeurzen schetste met de conceptnota ‘Residentiële ouderenzorg: een échte thuis voor kwetsbare personen. Een stevige uitdaging voor de samenleving én zorgaanbieders’(2018) de rol en de opdrachten van woonzorgcentra in het continuüm van zorg en ondersteuning. Op vraag van de minister gaf de Vlaamse Ouderenraad hierover advies, opgesteld in overleg met ouderenorganisaties en oudere deskundigen. Uitdagingen voor de woonzorg Hoewel het de wens is van de meeste ouderen om zelfstandig thuis te blijven wonen,…

Discriminatie tussen personen met een beperking onaanvaardbaar

In Vlaanderen leven duizenden personen met een beperking, zodat ze hulp van derden nodig hebben voor dagelijkse activiteiten zoals eten, zich verplaatsen of omgaan met geld. Al deze personen, oudere zorgbehoevenden, jongeren met een handicap of psychiatrische patiënten hebben een stoornis of gebrek naar lichaam of geest waardoor hulp van derden nodig is om te kunnen functioneren. Ondanks het feit dat al deze personen een gemeenschappelijk kenmerk delen, namelijk dat ze kwetsbaar zijn, is het zorgbeleid in Vlaanderen/België voor deze…

LASA: Het voorspellen van zelfgerapporteerde fysieke achteruitgang bij personen van 60-70 jaar

Fysieke achteruitgang Fysieke achteruitgang wordt gekenmerkt door een verminderd vermogen om basale activiteiten van het dagelijks leven uit te voeren, zoals aan- en uitkleden, traplopen en naar het toilet gaan (Stenholm e.a., 2014). De leeftijd waarop de fysieke achteruitgang start en de mate en snelheid van achteruitgang verschilt tussen individuen (Hardy e.a., 2005). Fysieke achteruitgang kan mogelijk vertraagd worden door het bevorderen en behouden van een actieve leefstijl in de fase voordat de achteruitgang start (Tak e.a., 2013). De meeste…

Boekbespreking: Bouwstenen voor de toekomst

Daniëlle Harkes & Yvonne Witter (2018). Bouwstenen voor de toekomst. Zwolle: Acquire Publishing (76 pagina’s, full color) EAN: 9789082914825, €19,95 (excl. 9% BTW en verzendkosten). Het was mooi om erbij te zijn. Op woensdag 10 oktober 2018 presenteerden de sociaal-gerontologen Yvonne Witter en Daniëlle Harkes hun boek ‘Bouwstenen voor de toekomst’, een overzicht van vijftien jaar werken aan samenhang in wonen, welzijn en zorg. Het was mooi die dag, maar ook een beetje verdrietig. De presentatie vond plaats tijdens het vierde…

Column: Een lesje interculturele gerontologie

Dignity of the Old  heet de cursus die ik geef. Onderdeel van het ethiekprogramma in een eenjarige internationale Mastersopleiding aan mijn universiteit. Dit jaar met studenten uit Zuid-Afrika, Zambia en Indonesië. Ouderen? Dat is niet het eerste waar ze aan denken, in hun door HIV-Aids, werkloosheid en religieus geweld geteisterde land. Is ouderdom niet ook typisch een westers thema? Voor het jonge Afrika geldt het vergrijsde Europa als het mondiale bejaardenoord. En zelf oud worden? ‘Oh no!’ De jonge twintiger…

Interview met Dorly Deeg: Als je kwetsbaar bent, kun je nog een behoorlijke mate van vitaliteit hebben

Professor dr. Dorly Deeg promoveerde in 1989 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. De titel van haar promotieonderzoek is The feasibility of predicting longevity in the elderly: conceptual and empirical aspects. Dorly Deeg is vooral bekend als directeur van LASA (Longitudinal Aging Study Amsterdam), een functie die zij vanaf 1991 tot 2015 bekleedde. In 2001 werd ze benoemd tot hoogleraar Epidemiologie van Veroudering aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij werkte mee aan talloze (internationale) publicaties. Ook was zij een van de…

Boekbespreking: Wat maakt het leven de moeite waard?

Peterjan van der Wal (2018). Wat maakt het leven de moeite waard? Ouderen aan het woord die permanent van intensieve zorg afhankelijk zijn. Utrecht: Boekencentrum Academic. (ISBN 978 90 239 5238 1, Prijs: € 17,99). Toen mijn schoonvader overleed na een herseninfarct, zei een vriendin bij wijze van troost tegen mijn schoonmoeder: “Misschien ook maar goed dat hij zo gegaan is, hij was ook geen type voor een verpleeghuis”. Los van de vraag wat handig is om te zeggen tegen iemand…

Gesignaleerd

Het rimpelperspectief: Hoe overleef ik de oude dag Hans Dorrestein. Amsterdam: Nijgh & van Ditmar. ISBN: 978-90-3880-690-7, 256 pagina’s, € 20,99. Nu Hans Dorrestijn op leeftijd is gekomen blikt hij terug op zijn leven. Hij mijmert over zijn jeugd, de vergankelijkheid, het naderend einde en over alle vrienden en kennissen die hem reeds zijn voorgegaan. Maar Hans zou Hans niet zijn als hij daar geen heel vrolijk boek over zou schrijven. Want bejaard zijn heeft ook zijn voordelen. Denk alleen…

Column: Ageing and politics

In de Volkskrant van 12 januari 2019 worden acht invloedrijke Amerikaanse politici geportretteerd met een gemiddelde leeftijd van 79 jaar, waaronder de president van 72. Daarnaast komt de sinds de recente verkiezingen jongste vrouw in het Huis van Afgevaardigden in beeld, 29 jaar oud is ze. En ze wordt niet echt met open armen ontvangen door haar veelal oudere collega’s in het Huis. ‘Veelal ouder’: de gemiddelde leeftijd in het Amerikaanse Congres is 59 jaar (10 jaar ouder dan in…

Gerongrafiek: Gezondheidsklachten en hun effecten op de werkvloer

Uit een groot onderzoek onder oudere werknemers (60 plus) komt naar voren dat bij 7 op te 10 sprake is van een of meer door een arts vastgestelde langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps. Gewrichtsklachten, hart- en vaatziekten en slaapproblemen worden het meest genoemd. De mate waarin klachten tot problemen leiden op de werkvloer verschilt nogal. Ruim een derde van de oudere werknemers heeft last van artritis. Van de mensen met gewrichtsklachten (in handen, armen, benen of rug) wordt 14% sterk…

Boekbespreking: Genderidentiteit en seksuele diversiteit in de ouderenzorg

Els Messelis (2018). Genderidentiteit en seksuele diversiteit in de ouderenzorg; Toolkit, handleiding met 15 illustraties in een box. Antwerpen-Apeldoorn: Garant (91 pagina’s + 15 kaarten met stellingen en illustraties) € 41,40, ISBN 978-90-441-3603-6 Dat een dergelijke publicatie nog steeds noodzakelijk is bewijst wel de commotie rondom de Nashville verklaring die onlangs in een Nederlandse vertaling door velen, politici en vertegenwoordigers van kerkgenootschappen, werd ondertekend. De generatie om wie het gaat heeft al het nodige achter de rug, als je bedenkt dat…