Dat een dergelijke publicatie nog steeds noodzakelijk is bewijst wel de commotie rondom de Nashville verklaring die onlangs in een Nederlandse vertaling door velen, politici en vertegenwoordigers van kerkgenootschappen, werd ondertekend. De generatie om wie het gaat heeft al het nodige achter de rug, als je bedenkt dat homoseksualiteit tot 1973 nog als psychiatrische diagnose in de DSM (het diagnostisch handboek voor psychische stoornissen) wordt beschreven. Als je echt persoonsgerichte zorg wilt leveren, is aandacht voor iemands genderidentiteit en seksuele voorkeur een belangrijk onderdeel van goede (ouderen)zorg. En dat geldt voor zowel thuiswonende ouderen, als voor ouderen die verhuisd zijn naar een woonzorgcentrum of verpleeghuis.Deze toolkit is hier een waardevolle handreiking voor.
Els Messelis is in Vlaanderen al zeer veel jaren actief op dit terrein. Zij is maatschappelijk werker, gerontoloog en auteur. Werken met en voor senioren is haar passie. Ze is (mede)auteur van diverse boeken en artikels rond ouder worden en (mede)inspirator van de opleiding tot intimiteitscoach in de ouderenzorg. Al 32 jaar geeft ze vorming en opleiding, onder meer over seks en intimiteit op latere leeftijd. Op haar website is meer informatie te vinden.
Deze toolkit is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij de ouderenzorg, dus niet alleen voor woonzorgcentra, maar ook dagverzorgingscentra, serviceflats, thuiszorg enz. Met de toolkit wil de auteur ouderenorganisaties, hulpen, zorgverleners en oudere volwassenen zelf een positieve boost geven om de bespreekbaarheid rond genderidentiteit en seksuele diversiteit op latere leeftijd te verhogen en taboes door te prikken. En dat aan de hand van gedegen frameworks, tips, stellingen, scenario’s en prachtige illustraties.
De toolkit bestaat uit twee onderdelen. De handleiding en 15 kaarten met stellingen en illustraties. De handleiding kan op meerdere manieren gebruikt worden. Messelis maakt onderscheid tussen organisatie-, personeels- en persoonsniveau. De stellingen en illustraties zijn op elk niveau te gebruiken. Op organisatieniveau kunnen de illustraties en stellingen worden gebruikt om beleid en visie te ontwikkelen en aan te scherpen. Op personeelsniveau is het bruikbaar om meer besef te krijgen van de eigen normen en waarden, maar het is ook heel goed in teamverband te gebruiken om met elkaar te reflecteren.
Vaak zijn dit soort toolkits speciaal voor professionals geschreven. Wat ik erg goed vind is dat Els Messelis de kaarten en stellingen ook bruikbaar maakt voor de persoon zelf, om wie het gaat. Door de tekeningen en de stellingen kun je ook als oudere zelf het gesprek aan gaan. Dit vind ik een heel waardevolle toevoeging.
Op elk niveau komen er ook concrete tips aan de orde, die heel praktisch ingaan op wat je kunt doen. Bijvoorbeeld als het gaat om homoseksualiteit: Spreek collega’s en cliënten aan op ‘ongelukkige’ opmerkingen. Grapjes en geroddel kunnen mensen bewust en onbewust kwetsen, waardoor het voor die persoon (nog) moeilijker wordt om homoseksualiteit bespreekbaar te maken. De stellingen zijn goed omschreven en zullen zeker uitnodigen tot de noodzakelijke discussie. Het is ook mooi om te zien dat alle mogelijkheden aan bod komen. Iemand met twee partners, een man die graag vrouwenkleren draagt, een vrouw die graag mannenkleren draagt. Transgender, bi. En mooi getekend!
De situatie die zij schetst voor Vlaanderen geldt ook voor Nederland. Ook in Nederland is de ervaring dat we over intimiteit en seksualiteit in combinatie met ouderen weinig spreken, laat staan over diversiteit in seksuele beleving en voorkeuren. Toch neemt de aandacht hiervoor zeker toe.
Een ander sterk punt is dat Els Messelis ook benoemt dat de nieuwe generatie ouderen nu ook aan de deur van de zorg begint te kloppen. De zogeheten protestgeneratie brengt hun eigen behoeften en wensen mee. Zal het taboe samen met hen worden doorbroken?
In Nederland worden inmiddels ook vele initiatieven genomen op dit gebied. Veel tips zijn inmiddels te vinden op Zorgvoorbeter.nl en in de publicatie Intimiteit en seksualiteit in het verpleeghuis, ontwikkeld met zorgorganisaties binnen Waardigheid en trots. Ook seksindepraktijk.nl is een goede kennisbron.
Vilans en Rutgers (kenniscentrum seksualiteit) voeren gezamenlijk met drie zorgorganisaties en drie onderwijsinstellingen een ZonMw project uit onder de naam SIVIL. Het doel hiervan is interventies en onderwijsaanbod (door) te ontwikkelen voor de praktijk van alledag
Hopelijk helpen al deze initiatieven om het belang van aandacht voor intimiteit en seksualiteit en diversiteit te bevorderen. De Toolkit van Els Messelis draagt daar ook zeker aan bij.
Een ding werd me ook wel duidelijk en dat is dat we als landen nog wel beter zouden kunnen optrekken met elkaar om deze eerste levensbehoefte een juiste plaats in de ouderenzorg te laten krijgen.
Foto cover Geron 2019-1: Claudia Kamergorodski in: ‘100 % leven. Levenslessen van honderdplussers’ (2018) van Yvonne Witter. Amsterdam: Uitgeverij SWP.