Belang van bewegen
De mate waarin mensen bewegen evolueert doorheen de tijd. Waar vroeger mensen wel moesten bewegen om in hun primaire levensbehoeften te voorzien, is het vandaag de dag een stuk gemakkelijker om te leven zonder veel beweging. Onze samenleving nodigt ook sterk uit tot veel en lang stilzitten: voor de televisie, in de auto of achter de computer. Toch groeit het besef dat voldoende beweging net cruciaal is om actief en gezond ouder te worden. Beweging leidt niet enkel tot een betere fysieke en mentale gezondheid, maar ook tot verbinding, tot het ontmoeten van nieuwe mensen en het ontdekken van nieuwe dingen. Ook voor ouderen is voldoende bewegen dus essentieel. Maar hoewel veel ouderen actief bezig zijn met mantelzorg, vrijwilligerswerk, sociaal-culturele participatie, huishoudelijke taken of activiteiten met kleinkinderen, bewegen ze toch te weinig.
Lekker actief
De vzw (vereniging zonder winstoogmerk) OKRA-SPORT+, die zich sterk richt naar een aangepast sport- en bewegingsaanbod voor 55-plussers, zet activiteiten en projecten op die inspelen op specifieke noden en behoeften op het vlak van gezondheid in het algemeen en sport en bewegen in het bijzonder. Uit het sociaalwetenschappelijk onderzoek naar sportdeelname en sportbehoeften van 55-plussers in Vlaanderen, uitgevoerd in 2011, komen enkele interessante conclusies naar boven. Zo blijkt dat gezondheid, plezier, sociale contacten en mentaal welzijn de belangrijkste motieven zijn voor ouderen voor sport- en bewegingsdeelname. Met het project Lekker actief speelt de vzw OKRA-SPORT+ in op deze vaststellingen.
Het project Lekker actief is daarenboven een vertaling naar de praktijk van de recent ontwikkelde voedings- en bewegingsdriehoek met nieuwe gezondheidsaanbevelingen van het Vlaams Instituut Gezond Leven.
Lekker actief is een gezondheidsproject dat werkt rond drie belangrijke determinanten van gezondheid: regelmatig bewegen, doorbreken van zitgedrag en gezonde voeding. Het is een afgelijnd, concreet en in tijd beperkt project. Gedurende twaalf weken gaan de deelnemers aan de slag rond de drie thema’s. Ze bepalen voor zichzelf een eigen doelstelling en komen één keer per week samen voor een groepssessie.
Voor het luik beweging werd gekozen voor twee concreet uitgewerkte beweegprogramma’s:
- Het stappenprogramma ‘Elke stap telt’ (een evidence based project) heeft als doel aan de opbouw van conditie te werken. Het programma bestaat uit twaalf verschillende startniveaus zodat iedereen, zowel de fysiek niet actieve senior als de sportieve senior, op eigen tempo aan de opbouw van zijn conditie kan werken.De deelnemers registreren gedurende twaalf weken hun aantal stappen op de website van 10.000 stappen. Op deze website werd voor elk deelnemend trefpunt een account en een traject van Brussel naar Dhaka aangemaakt. Samen proberen de deelnemers zo de afstand virtueel af te leggen. Dhaka is de hoofdstad van Bangladesh en met deze actie ondersteunen we de ‘cleane kleren’-campagne van Wereldsolidariteit. Samen stappen voor betere arbeidsomstandigheden in de productie van sportkledij.
- Het krachttrainingsprogramma voor senioren heeft ook drie verschillende niveaus en een alternatief programma met een dynaband (een elastische band waarmee rek- en strekoefeningen kunnen uitgevoerd worden) voor minder mobiele senioren.
Volgens recent onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie is werken rond uithouding en kracht noodzakelijk voor ouderen om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen functioneren.Naast deze twee bewegingsprogramma’s staan er nog tal van beweegsuggesties in een informatiemap voor begeleiders. Patroonstappen is er één van: de deelnemers stappen een vooraf bepaald cijferpatroon op de bijbehorende mat. Met een beweegwekkertje worden de deelnemers gestimuleerd om thuis hun zitgedrag te doorbreken. In vergaderingen of andere, doorgaans ‘zittende’ activiteiten (kaartspelen, crea, voordrachten), wordt dan weer een ‘sta-secretaris’ aangewezen die er voor zorgt dat de deelnemers om het half uur even opstaan.Voor het luik gezonde voeding mogen de deelnemende trefpunten/organisaties een diëtiste uitnodigen die de deelnemers leert hoe ze de etiketten van een verpakking moeten lezen.Daarnaast bevat de informatiemap tal van leuke activiteiten, die gekoppeld kunnen worden aan het bewegingsmoment. Een proefje water drinken, een gezondheidsquiz of gezond koken met de kleinkinderen zijn enkele voorbeelden.
Twaalfwekenprogramma
De deelnemende trefpunten/organisaties organiseren wekelijks een groepsmoment waar telkens één nieuwe krachtoefening aangeleerd wordt, een korte wandeling gemaakt wordt of één van de bewegingssuggesties uitgevoerd wordt. Aansluitend op de beweegsessie wordt telkens een activiteit in het kader van gezonde voeding georganiseerd. Ook thuis werken de deelnemers verder met hun stappenprogramma en herhalen ze de aangeleerde krachtoefeningen. Zo werken zij gedurende twaalf weken aan hun gezondheid.
Intussen namen al 1 600 ouderen deel aan het project. Niet alleen de deelnemers maar ook de trekkers zijn heel enthousiast! De effecten van het twaalfwekenprogramma worden intussen gemeten door Julie Vanderlinden, onderzoekster aan de KU Leuven.
Het project werd uitgewerkt met diverse partners, elk met hun eigen expertise: PortaAL, het expertisecentrum van de KU Leuven heeft de bewegingsprogramma’s uitgewerkt, het Vlaams Instituut Gezond Leven verzorgde de inhoudelijke invulling rond het luik gezonde voeding en lang stilzitten en studenten van de universiteiten en hogescholen die het project op voorhand uitgetest hebben, helpen trefpunten met de opstart en doen een onderzoek naar de effecten van het programma.
Ook bij de uitvoering van het project wordt gezocht naar samenwerking met lokale partners zoals sportdiensten, seniorenraden en het project Bewegen Op Verwijzing.
Lekker Actief speelt volop in op de aanbevelingen die geformuleerd worden in de recent gepubliceerde brochure ‘Samen sterk voor ouderen in beweging’, een initiatief van de Vlaamse Ouderenraad in samenwerking met het Vlaams Instituut Gezond Leven.
Samen sterk voor ouderen in beweging
In deze brochure worden de diverse succesfactoren, om te komen tot een goed uitgebalanceerd beweegbeleid voor de doelgroep ouderen, uitgebreid toegelicht. Het vertrekpunt is een universele aanpak met extra aandacht voor ouderen die te weinig bewegen en mensen in kwetsbare situaties. Het is essentieel om niet enkel te kijken naar behoeften en zorgnoden, maar ook naar de sterktes en competenties van deze ouderen. En om samen op zoek te gaan naar ondersteuning die een antwoord biedt op de oorzaken van de kwetsbaarheid. Een universele aanpak van beweging bij ouderen vraagt een gemeenschappelijke visie en werkkader met instrumenten voor een bewegingsbeleid die Vlaamse middenveldorganisaties uit verschillende sectoren kunnen gebruiken. Hiervoor worden de succescomponenten van de kadermethodiek Gezonde Gemeente gebruikt:
- Langetermijnvisie
- Intersectorale samenwerking en netwerking
- Burgerparticipatie
- Capaciteit en bestuurskracht
- Communicatie
- Voorbeeldrol
- Een mix van acties:
- Laagdrempelige basis voor bewegingsinterventies
- Bewegingskansen via toegankelijke (preventieve) gezondheidszorg
- Bewegingsvriendelijke gezonde publieke ruimte
- Extra aandachtspunten voor beweging in de vrije tijd (inclusief sport)
- Pensioen als sleutelmoment
- Werk en Vrijwilligerswerk
In de brochure worden de verschillende succescomponenten aan de hand van goede praktijken toegelicht. Bewegen wordt heel ruim bekeken, vanuit diverse contexten: thuis, onderweg, op het werk, in de vrije tijd, in groep of alleen.
Het belang van een sector overschrijdende aanpak is de rode draad in deze brochure, waarbij de middenveldorganisaties worden opgeroepen om de krachten te bundelen. Alleen zo kan de doelgroep beter bereikt worden en een hogere effectiviteit en een efficiëntere organisatie gerealiseerd worden.
Foto cover Geron 2019-1: Claudia Kamergorodski in: ‘100 % leven. Levenslessen van honderdplussers’ (2018) van Yvonne Witter. Amsterdam: Uitgeverij SWP.