nr. 1 – maart 2023

Samenwerking in de relatiedriehoek van client, vrijwillige zorgverleners en betaalde vakmensen draait om gelijkwaardige samenwerking vanuit ongelijke posities en met verschillende kennis, vaardigheden, wensen en opvattingen. Daar blijkt het vaak mis te gaan. Met dit themanummer willen we lezers helpen de samenwerking in de relatiedriehoek te verbeteren. Want met de huidige koers – het overvragen van mantelzorgers – stevenen we af op een gezondheidscrisis. Het roer moet om, maar wél met stuurmanskunst!

Cover: Grijs aan Zet geeft stof tot nadenken, in de vorm van een boek met onderbouwde aanbevelingen rond heel concrete thema’s, én een pakkende theatervoorstelling. Nadenken over de manier waarop we met ouderen omgaan, dat is wat Grijs aan Zet voor ogen heeft.

Foto: Willy Houthoofd

Redactioneel: Het roer om

We hebben in Nederland veel benoemde en erkende crises, zoals de klimaatcrisis, de toeslagencrisis, de gascrisis, de huizencrisis. Inmiddels stevenen we ook af op een gezondheidszorgcrisis. We doen veel om ziekten te behandelen en mensenlevens te redden, maar lopen vast bij het zorgen voor mensen. En dat blijft niet zonder gevolgen. Toch blijft het verwonderlijk; waarom vinden we aandacht en waardering voor zorg en verpleging zo moeilijk? In haar boek ‘Zorg; een betere kijk op de mens’ (2022) vraagt ook…

Samen optrekken in de relatiedriehoek

Samen optrekken in de ouderenzorg; veel ouderen, hun naasten en zorgverleners vinden dat best lastig. Feit is dat de noodzaak tot gelijkwaardige samenwerking tussen formele (professionele) en informele hulp groeit. Dat stelt ook de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving in haar rapport Anders Leven en Zorgen (2022). Grote vraag is dan ook: wat maakt dat samen optrekken nu nog niet vanzelfsprekend is, en hoe ze dat wel kan worden?   Participatie van naasten Er zijn ouderen die geen naasten meer…

Spanningen in de samenwerking tussen cliënt, mantelzorger en zorgverlener

In toenemende mate wordt verwacht dat mantelzorgers een actieve rol spelen in de zorg, ook als hun familielid verhuist naar een zorginstelling. Dit vraagt om samenwerking tussen mantelzorgers, cliënten en professionals. Deze samenwerking gaat niet vanzelf goed. Wat is belangrijk bij het verbeteren van de samenwerking? Dat laten we in dit artikel zien.  Hooggespannen verwachtingen van mantelzorg “Maar als je dus bij iemand binnenkomt, is het fijn als er een mat ligt en je je voeten kan vegen. Nou daar…

Column: Sociale dieren

Mantelzorger en professional – ze ontmoeten elkaar thuis of in een instelling, rondom iemand die min of meer intensieve zorg nodig heeft. Maar hoe verschillend is hun perspectief. De ‘relatiedriehoek’ plaatst elk van hen visueel in een andere hoek en zoekt naar een manier om ze dichter bij elkaar te brengen in de onderlinge afstemming van hun zorg, respectievelijk voor ‘de naaste’ of ‘de cliënt’. Maar neem alleen die twee woorden al: naaste, cliënt! Ze lijken uit twee totaal verschillende…

‘Relatiegericht werken’ als collectieve opgave in zorgteams

Hoe kan de verpleeghuiszorg meer voortbouwen op de relaties tussen bewoners, medewerkers en naasten? Aandacht voor de competenties van individuele medewerkers is belangrijk. Tegelijkertijd kan dit het zicht ontnemen op hoe ‘relatiegericht werken’ een collectieve onderneming is. En juist daar wringt het vaak. De teamcontext is cruciaal voor het succes van een relatiegerichte aanpak.  Onderlinge afhankelijkheid ‘We hebben geen vaste volgorde. We vragen steeds wat mensen willen en kijken wat nodig is.’ Hester, derdejaars student Verzorgende-IG, werkt vandaag met Pien…

Samenwerken met informele zorg

Door de toenemende krapte op de arbeidsmarkt en de vergrijzing wordt het steeds belangrijker om gelijkwaardig samen te werken met naasten en vrijwilligers. Dat vraagt om een veranderaanpak in structuur en cultuur van zorgorganisaties. De relatie met naasten staat hierin centraal. Dit om toekomstbestendige zorg te kunnen blijven geven die aansluit bij behoeftes van cliënten. Dat klinkt allemaal mooi, maar hoe pak je dat aan?   Inzet informele zorg steeds harder nodig In het onlangs gepubliceerde advies ‘Anders leven en…

Als mensenrechten verstillen, komt Grijs aan Zet

Grijs aan Zet is de titel van een socio-cultureel project dat de vinger op de wonde legt van een maatschappelijk heet hangijzer. Gestart eind 2021, vanuit de corona-ervaringen en de lessen die daaruit zijn geleerd. In deze tijd werden de stem en meningen van ouderen te weinig gehoord en ‘verstilden’ hun mensenrechten’. Ze werden soms onopvallend ingeperkt en geschonden, al was het vaak met de beste bedoelingen.   Corona bracht tegelijk oude kwalen aan het licht, met name de manier…

Leeftijdsstereotypen en -discriminatie tijdens cv-screening

In veel geïndustrialiseerde landen vergrijst de populatie snel en worden pensioenleeftijden systematisch verhoogd. Om onder andere onze welvaart, de gezondheidszorg en de pensioenen op peil en betaalbaar te houden, wordt van oudere medewerkers gevraagd langer door te werken. Maar ondanks het grote, maatschappelijke belang hebben oudere sollicitanten minder kansen tijdens het selectieproces dan jongere sollicitanten. Hoe komt dat? Wat vertelt onderzoek en wat kunnen we hieraan doen?  Cv-screening: extra vatbaar voor stereotypering en discriminatie Eén van de meest gebruikte en…

Doorbreek het taboe op zelfdoding bij ouderen

Cijfers en onderzoek tonen aan dat ouderen een risicogroep vormen voor het ontwikkelen van suïcidale gedachten of gedrag. Tegelijkertijd rust er een taboe op het spreken over en het aanpakken van zelfmoordgedachte. Vanuit ouderen zelf, maar evenzeer vanuit zorg- en hulpverleners. In dit artikel beschrijven we hoe zorg- en hulpverleners dit taboe mee kunnen helpen doorbreken door signalen bij ouderen te herkennen, deze niet meteen toe te schrijven aan de leeftijd en het gesprek aan te gaan. Tot slot geven…

Probleemgedrag bij mensen met dementie en de STIP-Methode

Meer dan 90% van mensen met dementie vertoont symptomen van psychisch lijden zoals depressie, angst of apathie. Onderzoek liet zien dat er vaak onvolledig of onjuist wordt omgegaan met probleemgedrag, zelfs na invoering van de richtlijn ‘Probleemgedrag bij mensen met dementie’ in 2018. In de STIP-Methode zijn de drie effectieve aanpakken uit deze richtlijn gecombineerd voor betere preventie en behandeling van probleemgedrag.  Inadequate aanpak van probleemgedrag Meer dan 90% van de opgenomen mensen met dementie vertoont een of meer neuropsychiatrische…

Assertief aan de deur: training ‘Trucs tegen babbeltrucs’

Het is een veelvoorkomende vorm van misleiding: de babbeltruc. Iemand komt met een overtuigend verhaal aan de deur, maar heeft slechte intenties. Ouderen zijn vaak de slachtoffers van deze vorm van criminaliteit. Hoe kan een virtuele training bijdragen aan het voorkomen hiervan? Laura van der Lubbe onderzocht het in haar proefschrift (van der Lubbe, 2022).   Veelvoorkomende babbeltrucs De meest bekende vorm van babbeltrucs vindt plaats aan de deur. Het gaat dan vaak om mensen die proberen binnen te komen,…

Zo verleid je senioren om te verhuizen naar passende woonvormen

Senioren zijn bereid om te verhuizen, maar dan moeten de woningen wel aansluiten op hun wensen. Dé senior bestaat niet en dé oplossing daarom ook niet. Toch is een duidelijk beeld te schetsen waaraan een passende woning en woonomgeving moet voldoen.  Woningmarkt Naast meer bouwen is het stimuleren van doorstroming één van de sleutels om de woningmarkt weer in beweging te krijgen. Volgens economisch geograaf De Jong (2021) is een deel van de oplossing voor de wooncrisis: “senioren die hun…

Goede verpleeghuiszorg voor Nederlandse ouderen geboren buiten Europa 

Het aantal ouderen in Nederland groeit en deze groep wordt steeds diverser; een groot deel van die groei vindt plaats onder ouderen die buiten Europa geboren zijn. De verwachting is dat hun zorgvraag sterk zal stijgen, vaak ontbreekt echter de aansluiting van het bestaande zorgaanbod op hun zorgwensen. Wat zijn de toekomstige behoeften en wensen rond verpleeghuiszorg van mensen die buiten Europa zijn geboren en hoe kan daaraan tegemoetgekomen worden?  Grotere zorgbehoefte, maar minder gebruik Ouderen die buiten Europa zijn…

LASA: Wanneer geven oudere partners (geen) mantelzorg?

Oudere echtgenoten leven steeds langer samen. Als een van beiden zorg nodig heeft, is de andere partner doorgaans de eerst aangewezene om deze zorg te verlenen. Maar wat als deze partner ook zelf hulpbehoevend wordt? Nu er steeds meer vraag is naar mantelzorg, verwacht je dat steeds meer partners mantelzorg geven. Op basis van gegevens van de Longitudinal Aging Study Amsterdam over de laatste twintig jaar gaan we bij oudere echtparen na wie hen helpt bij persoonlijke verzorging - de…

Geron Grafiek: Zorgdriehoek kwetsbaar door vergrijzing

Trendscenario’s maken duidelijk dat het aantal ouderen de komende jaren snel zal toenemen. Binnen de groep ouderen neemt vooral de groep zeer ouderen toe. Het aantal 90-plussers verdrievoudigt van 132.000 in 2021 tot 422.000 in 2050 (grijze lijn). Hiermee groeit ook de groep ouderen waarbij verschillende soorten problemen samenkomen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan chronische aandoeningen en multimorbiditeit, incontinentie, het gebruik van meerdere geneesmiddelen tegelijkertijd, valincidenten en eenzaamheid. Dit levert een aanzienlijke en complexe zorgvraag op. De coronacrisis heeft duidelijk gemaakt…

Overtuigingen, attitudes en emoties als reactie op de nieuwe regels voor pensioenen

Het Nederlandse pensioenstelsel gaat op de schop. Het succes van deze operatie hangt natuurlijk van de regels zelf af, maar ook van de manier waarop mensen reageren op de veranderingen. We hebben door middel van een open vraag in een online enquête onderzocht welke reacties een uitleg van de nieuwe regels oproepen. De geïdentificeerde overtuigingen, attitudes en emoties kunnen helpen bij ontwikkelen van effectieve pensioencommunicatie.   Waarom dit onderzoek? Mensen weten weinig van pensioen, maar hebben wel een mening. Dat…

Samen werken aan zorgzame buurten in Vlaanderen

‘Zorgzame buurten’ kent als beleidsconcept een sterke opmars in Vlaanderen. Steeds meer organisaties zetten in de praktijk in op zorgzame buurten. Dit blijkt niet altijd evident. Professionals en organisaties hebben nood aan methodieken en ondersteuning. Samenwerken en verbinden zijn daarbij sleutelelementen.  Zorgzame buurten gesitueerd   Het begrip zorgzame buurten kende de afgelopen jaren een sterke opmars in het Vlaamse zorg- en welzijnsbeleid. Dit beleidsconcept beoogt een buurt waar mensen zich geborgen voelen, waar levenskwaliteit centraal staat en personen elkaar kennen en…

Het OV in Tytsjerksteradiel

Mobiel zijn en blijven is voor senioren erg belangrijk. Maar wat als autorijden niet meer gaat of het op de fiets te ver is? Dan zou het openbaar vervoer een goede uitkomst zijn. Echter, hoe toegankelijk is het openbaar vervoer tegenwoordig en in hoeverre wordt het door senioren gebruikt? Studenten van de NHL Stenden hogeschool in Leeuwarden hebben in samenwerking met de seniorenraad van Tytsjerksteradiel hiervoor een onderzoek uitgevoerd.   Aanleiding De laatste jaren verdwijnen steeds meer buslijnen in landelijke…

Ruimtelijke en sociaal-organisatorische verschillen in geclusterd wonen

De noodzaak voor het creëren van passende huisvesting voor de groeiende groep zelfstandig wonende senioren in ons land wordt breed gedragen. Zo ook in de sociale huursector, waar huisvesting voor deze doelgroep vaak niet voldoende passend is. Aangezien senioren langer zelfstandig thuis moeten blijven wonen, is het van belang dat de sociaal-fysieke woonomgeving de zelf- en samenredzaamheid van bewoners bevordert. Woningcorporaties zetten daarom onder andere in op het ontwikkelen van geclusterde woonvormen die inspelen op het bevorderen van gemeenschapsvorming onder…

Gedicht: Ouder zijn I

Hoe mooi was het zienvan een verouderend lichaamin een verglijdende tijd een veranderend beeldmet hetzelfde verlangendat nooit was geblust sprankelend dansten ze door de kamerhet opgemaakte bed verkreukelendhet zachte lichtvertederde de tijd tot de ochtend duurde het liefdevolle samenzijntoen verdween het beelddat zij eens verwezenlijkten Leo Kok (1950) was lange tijd als schoolmusicus verbonden aan een gymnasium in Voorburg. Naast zijn docentschap hield hij zich bezig met kunst en theater. Na zijn pensionering nam hij de pen ter hand voor het…