nr. 3 – oktober 2021

De een geniet na zijn pensionering van tochtjes met de boot, camper of caravan. De ander moet het doen met een strandwandeling op zijn tijd. Inkomensongelijkheid is van alle tijden, maar de kloof tussen arm en rijk onder ouderen neemt de laatste jaren wel steeds verder toe. Deze editie van Geron heeft als thema ‘Rijkdom & Armoede/Gelijkheid & Ongelijkheid, ook in de ouderenzorg’. We beperken ons in vier artikelen over dit thema niet tot de Nederlandse en Vlaamse situatie, maar kijken door de ogen van Elena Bendien en Tineke Abma ook naar landen om ons heen.    

Foto: Rodnae productions

Op zoek naar inspiratie voor toekomstig beleid in de ouderenzorg

In februari 2021 verscheen het Working Paper ‘Houdbare ouderenzorg – Ervaringen en lessen uit andere landen', dat in opdracht van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) is geschreven door een team van onderzoekers van het RadboudUMC Nijmegen, de Erasmus Universiteit en Leyden Academy on Vitality and Ageing. In dit document worden het financiële beleid, de kwaliteit van de langdurige ouderenzorg en het maatschappelijk draagvlak voor het gevoerde beleid in Denemarken, Duitsland, Engeland en Japan vergeleken. Beoogd wordt om de…

Digitale gezondheidsbevordering voor ouderen

Digitale middelen worden steeds meer ingezet om de gezondheid van ouderen te bevorderen, zeker tijdens de COVID-19 pandemie. Hoe zorg je ervoor dat deze middelen aantrekkelijk en effectief zijn om ouderen te ondersteunen in gezonde leefstijlkeuzes? Deze vraag stond centraal tijdens het PACO-project, waarin een applicatie werd ontwikkeld waarbij ouderen betrokken waren bij het design.   E-health voor ouderen Elektronische gezondheidsservices en gezondheidsinformatie, ook wel e-health genoemd, kunnen ouderen de mogelijkheid geven om hun gezondheid te monitoren of helpen om…

Mantelzorg en zorgtaken in ziekenhuizen

Een mantelzorger die verpleegkundige handelingen uitvoert bij zijn naaste, het kan. Sinds 2014 voorziet de Belgische wetgeving hierin met het mantelzorgattest. Ook binnen de werking van het ziekenhuis is dit mogelijk. Dit zou de drempel voor familieparticipatie bij zorgtaken kunnen verkleinen. Het Universitair Ziekenhuis Gent onderzocht of hiervoor bereidheid is bij patiënten, mantelzorgers en verpleegkundigen op geriatrische afdelingen.  Zorgtaken en het mantelzorgattest In 2018 waren er ongeveer 600.000 mantelzorgers in België (op een totale populatie van elf miljoen). In Nederland…

Rimpels liegen niet

Eigen aan onze laatmoderne tijd is de buitensporige fixatie op de toekomst en de daarmee vervlochten menselijke activiteit waarmee de mens de toekomst preventief tracht te beteugelen: 'ik doe dus ik ben'. Bijgevolg wordt niet alleen het belang van het verleden geminimaliseerd, maar evenzeer dat van de passiviteit en de erflater. Wat zijn hiervan de consequenties voor ouderen en hoe kunnen zij tegengewicht bieden?   Ik word dus ik ben Filosoof Verhoeven stelt dat de gelaatssporen van ouderen openbaren dat…

Mantelzorgers van ouders met een niet-westerse migratieachtergrond

Het aantal ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond stijgt snel. Hierdoor neemt in deze groep de behoefte aan zorg en ondersteuning toe. Net als bij andere ouderen die zorg nodig hebben, helpen hun kinderen vaak. Dit artikel beschrijft hun kenmerken en ervaringen op basis van kwantitatief onderzoek onder deze groep mantelzorgers.   Ruim 200.000 mantelzorgers Mantelzorg is alle hulp aan hulpbehoevenden door iemand uit de sociale omgeving. Het Sociaal en Cultureel Planbureau deed onlangs onderzoek naar het geven van mantelzorg (De…

Buurtzorg op het Vlaamse platteland: een illusie?

Het is een mooi streven: ouderen zo lang mogelijk ‘thuis’ laten wonen, ondersteund door, onder meer, buurtzorg. Maar is er in elke ‘buurt’ wel ‘zorg’ voorhanden? Kwalitatieve interviews met ouderen op het platteland geven een blik op de aard van de burenrelaties en de mogelijkheid tot informele zorg.  Ageing in place met informele zorg Het Vlaamse ouderenbeleid wil dat ouderen zolang mogelijk in hun vertrouwde woning en omgeving blijven wonen. Het idee is dat wanneer ouderen zorg nodig hebben, de…

Het vormgeven van de buurt met het oog op de toekomst

Voor het langer thuis wonen in de eigen wijk zijn een geschikte woning, voorzieningen in de buurt en een prettige sociale en fysieke leefomgeving nodig. Door ruimte te geven aan ontmoeting bouwen mensen een netwerk op van buren en buurtgenoten die elkaar informeel kunnen steunen. Maar waar moeten we op letten bij het inrichten van onze buurten met onze vergrijsde toekomst in het achterhoofd?   Prettige sociale en fysieke leefomgeving: een buurt voor iedereen ‘Elk woongebied geschikt en inclusief voor…

Kwetsbaarheid en vitaliteit van ouderen van 75 jaar en ouder

Het aantal kwetsbare ouderen zal de komende jaren flink toenemen, maar niet alle ouderen worden kwetsbaar. Een substantieel deel van de ouderen blijft relatief vitaal. Deze groep blijft echter vaak onderbelicht in onderzoek. Met behulp van data van de Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) onderzochten wij: wat zijn de voorspellers van kwetsbaarheid en vitaliteit? En wat zijn de uitkomsten van vitaliteit op korte en lange termijn?   Kwetsbaarheid en vitaliteit: de begrippen In de komende jaren groeit het aantal ouderen…

Boekbespreking: Buiten de lijnen kleuren

Els Messelis & Jan Van Velthoven (2020). Buiten de lijnen kleuren: warme zorg als middel tegen grensoverschrijdend gedrag. Politeia Uitgeverij. ISBN: 9782509038180. 178 blz., € 30.  Perfecte zorg bestaat niet, omdat het mensen zijn die zorgen. En zelfs mensen met de beste bedoelingen kunnen slechte dingen doen. In de zorg wordt er met mensen gewerkt en gaat het meestal goed, maar soms ook fout. De auteurs ontrafelen het web rond grensoverschrijdend gedrag met kennis van zaken: hoe herkennen we het,…

Boekbespreking: Eindelijk volwassen

Frits de Lange (2021). Eindelijk volwassen. De wijsheid van de tweede levenshelft. Utrecht: Ten Have. ISBN 9789025907853. 244 blz., € 20,99.   ‘Wijsheid komt met de jaren’: het is een even bekende als problematische gemeenplaats. Enerzijds is er duidelijk een relatie tussen levenservaring (en dus leeftijd) en het ontwikkelen van wijsheid. Anderzijds wist Aristoteles al te vertellen dat ouderen zeker niet automatisch wijs zijn; integendeel zelfs! Toch heeft wijsheid in de eeuwen sindsdien zijn aantrekkingskracht als intrigerend ideaal voor ouder…

Rijkdom & armoede, gelijkheid & ongelijkheid

Inkomensongelijkheid is een ‘hot topic’. De inkomensongelijkheid in Vlaanderen en Nederland is beperkt. Echter, de afgelopen jaren is de kloof tussen arm en rijk toegenomen. Ook het aantal mensen dat tijdelijk of langdurig in armoede leeft groeit.   Dat betreft niet alleen uitkeringsgerechtigden, maar ook kinderen, werkenden en ouderen. Poverty breeds poverty. Armoede raakt mensen diep in hun levensloop. De thema-artikelen in deze editie van Gerōn illustreren de samenhang tussen rijkdom en armoede aan de ene kant en gelijkheid en…

Sociaal-demografische verschillen in COVID-19-sterfte

Iedereen kan worden geraakt door het nieuwe coronavirus: of je jong bent of oud, man of vrouw, arm of rijk, en of je nu wel of geen zorgbehoefte of migratieachtergrond hebt. Een analyse van de sterfte aan COVID-19 in de eerste golf van de corona-epidemie maakt echter duidelijk dat overlijden aan het coronavirus wel degelijk afhankelijk is van je inkomen, of je zorg ontvangt, en zelfs je afkomst.  Tienduizend overlijdens in eerste golf Tijdens de eerste golf van de corona-epidemie…

Tweedeling tussen arm en rijk in de ouderenzorg

Het Nederlandse stelsel van langdurige zorg biedt universele toegang tot thuiszorg en institutionele zorg, ongeacht de financiële draagkracht. Haaks hierop zijn, in de participatiesamenleving, de ongelijke toegang en het gebruik van thuiszorg en verpleeghuiszorg het gevolg van de beleidsvrijheid van gemeenten, van bestaande individuele keuzemogelijkheden en verschillen in eigen bijdragen. Onbedoeld is die ongelijkheid ook inkomensgerelateerd.  Van AWBZ naar Wlz In 2007 zijn delen van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) overgeheveld naar de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), waardoor ze…

‘Zo lang mogelijk thuis’ – een nachtmerrie

Waar en hoe gaan we wonen, straks als we echt oud zijn? Het is bij mij thuis onderwerp van gesprek, nu we beiden net met pensioen zijn.   We wonen plezierig, maar ja, je weet niet of het huis geschikt is als we de trap niet meer op kunnen en de tuin niet meer kunnen doen. Bovendien wonen de kinderen ver weg. Hmmm, nog maar even parkeren, die vraag. Herkenbaar, zo’n gesprek (of vaak ook: het voor je uitschuiven ervan)?…

Geld maakt niet gelukkig

Leven in armoede geeft chronische stress die de lichamelijke en geestelijke gezondheid van ouderen aantast. Stress tast echter ook de cognitieve capaciteit aan, waardoor mensen minder verstandige beslissingen nemen. Zowel armoede- als gezondheidsinterventies bij ouderen moeten hier rekening mee houden.   Armoede en ongezondheid De WHO benoemt armoede als een van de belangrijkste achterliggende oorzaken van gezondheidsverschillen (WHO, 2019). We denken daarbij vaak aan arme landen, maar ook het rijke Nederland kent een flinke gezondheidskloof tussen mensen met een hoge…

Inkomenspositie gepensioneerden gemiddeld genomen gunstig

In 2019 waren er in Nederland 600 duizend huishoudens met een armoederisico, dat wil zeggen met een inkomen onder de lage-inkomensgrens.   Die is 1040 euro per maand voor een alleenstaande en 1380 euro voor een alleenstaande ouder met één kind en 1960 euro voor een paar met twee thuiswonende kinderen. Zes op de honderd mensen in Nederland leeft voor een tijdje of langer in armoede. Kinderen onder de 15 jaar leven relatief vaker in armoede, terwijl de positie van…

Een goed pensioen, maar hoelang nog?

Het Nederlandse pensioenstelsel wordt beschouwd als het beste of een van de beste pensioenstelsels ter wereld. Vergeleken met het Belgische pensioenstelsel levert het tot op heden goede uitkeringen, beschermt het beter tegen armoede en is het duurzamer. Fundamentele veranderingen staan echter op stapel in Nederland. Wat leert het Pension Adequacy Report van de Europese Commissie uit 2021 en wat niet?  Volgens de Europese Pijler van Sociale Rechten uit 2017 hebben mensen in de Europese Unie (EU) recht op een toereikend…