Dat betreft niet alleen uitkeringsgerechtigden, maar ook kinderen, werkenden en ouderen. Poverty breeds poverty. Armoede raakt mensen diep in hun levensloop. De thema-artikelen in deze editie van Gerōn illustreren de samenhang tussen rijkdom en armoede aan de ene kant en gelijkheid en ongelijkheid aan de andere kant.
In Nederland is sprake van een gezondheidskloof – ongewenste, grote sociaal-economische verschillen in toegankelijkheid van zorg en in gezondheidsuitkomsten. Carolien Smits, Jennifer van den Broeke, Karen Hosper, Sanne Niemer en Lucía Lameiro García onderzoeken hoe armoede doorwerkt op de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Mensen die langdurig met weinig inkomsten leven, kunnen geen reserves opbouwen. Zij functioneren slechter op latere leeftijd en hun zorggebruik is hoger. Deze hogere zorgkosten betekenen inkomensarmoede bij alleen een basispensioen. De geboden zorg sluit bij ouderen die in armoede leven vaak minder goed aan bij hun voorkeuren en behoeftes. Wat kunnen beleidsmakers hieraan doen?
Het Nederlandse stelsel van langdurige zorg biedt universele toegang tot thuiszorg en institutionele zorg, ongeacht de financiële draagkracht. De praktijk staat hier haaks op. Lei Delsen bespreekt de recente empirische literatuur over de oorzaken en de financiële risico’s van ongelijkheid tussen arm en rijk in de toegang tot en het gebruik van langdurige ouderenzorg in Nederland. Deze ongelijkheid is deels inkomensgerelateerd. Ouderen met een laag inkomen maken meer en langer gebruik van de duurdere verpleeghuiszorg en dit leidt tot financiële risico’s na de pensionering. Hoeveel ongelijkheid is acceptabel?
Lenny Stoeldraijer en Anton Kunst analyseren de sociaal-demografische verschillen in overlijdensrisico door COVID-19 op basis van cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Tijdens de eerste golf van de corona-epidemie overleden in Nederland ruim 10.000 mensen door COVID-19. Bewoners van verpleeghuizen en gebruikers van thuiszorg op basis van de Wet langdurige zorg (Wlz) zijn het meest kwetsbaar. Ook mensen met een lager inkomen en mensen met een migratieachtergrond hebben een grotere kans te overlijden aan het coronavirus.
In het vierde thema-artikel staat de adequaatheid van de pensioenen in België en Nederland centraal. Lei Delsen en Jozef Pacolet beantwoorden de vraag: wat leert het Pension Adequacy report uit 2021 van de Europese Commissie? Het Nederlandse pensioenstelsel wordt beschouwd als een van de beste.De vraag is: hoe lang nog? Nederland verliest de voorsprong op België. De inkomenssituatie van de ouderen is niet zoveel beter in Nederland als in België, de hoogte van de vervangingsratio kalft af en de macro-economische kosten zijn vergelijkbaar. Ook wat het armoederisico onder 65-plussers en de pension gender gap betreft haalt België Nederland in.
Daarnaast bevat deze editie van Gerōn een aantal artikelen over ongelijkheid in de informele ouderenzorg in Vlaanderen en Nederland. Evenals het Nederlandse overheidbeleid, is het Vlaamse overheidbeleid erop gericht ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen, primair met hulp door mantelzorgers. De ongelijkheid in de informele hulp is groot. Alice de Boer bespreekt de ongelijke condities van mantelzorgers en de ongelijke consequenties van het bieden van mantelzorg aan (schoon)ouders in Nederland. Hoe deze sociale ongelijkheid in de mantelzorg te verkleinen? Emma Volckaert, Elise Schillebeeckx, Pascal De Decker en Willemien Van Damme doen in het artikel verslag van hun interviewonderzoek naar informele ouderenzorg door buren op het Vlaamse platteland. De resultaten in Vlaanderen zijn teleurstellend. Sander Aerens bespreekt recente resultaten van zijn onderzoek naar familieparticipatie in de Vlaamse zorg. Nagegaan wordt welke zorgtaken mantelzorgers mogen, kunnen en willen uitvoeren en de ervaren samenwerking van mantelzorgers met verpleegkundigen.
Elena Bendien bespreekt het recente WRR Working Paper 42 Houdbare ouderenzorg – Ervaringen en lessen uit andere landen. Hoe hebben andere landen geprobeerd de langdurige ouderenzorg betaalbaar te houden en tegelijkertijd kwalitatief goed en toegankelijk met behoud van maatschappelijk draagvlak?
Lei Delsen