nr. 4 – december 2021

Bij het vorderen der jaren dringen zingevingsvragen zich bijna automatisch aan ouderen op. Maar wat verstaan we onder zingeving? De definities zijn complex, zingeving blijkt uit veel verschillende elementen te bestaan. Bovenal is zingeving heel persoonlijk. Het antwoord op de vraag hoe ouderen geholpen kunnen worden bij zingeving is dan ook erg divers.

Coverfoto: Cottonbro

Een leven vol betekenis

Als overlever van de Nazikampen schreef Viktor Frankl dat zin of betekenis ervaren in je leven even essentieel is als voeding en water. De voorbije decennia kreeg de ervaring van zin in het leven steeds meer aandacht binnen psychologisch onderzoek. In deze bijdrage geven we een korte introductie in dit onderzoeksveld, met bijzondere aandacht voor bevindingen bij volwassenen op hoge leeftijd.  Van dé mens naar het individu Frankl was een gerenommeerde Joodse psychiater en neuroloog die in de concentratiekampen gesprekken…

Zingeving in het ouderenbeleid van de overheid

Waartoe ben ik op aarde? Dit was de eerste vraag in de vroegere catechismus, met als antwoord “Om God te dienen en hier en in het hiernamaals gelukkig te worden”. Het antwoord is anno 2021 minder gekend, maar de vraag ‘Waartoe ben ik op aarde’ is onverminderd actueel. In dit artikel bespreek ik de rol van zingeving in het ouderenbeleid bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en hoe dit in de praktijk tot uiting komt.   Een…

Hoe het verleden het heden zin geeft

Hoewel verschillende studies positieve effecten laten zien van het ophalen van herinneringen voor het sociaal en emotioneel welbevinden op latere leeftijd (onder andere Bohlmeijer e.a., 2007), is maar weinig bekend over hoe ouderen dat dan doen. Inzicht hierin stelt ons in staat hen effectief te ondersteunen in dit proces en zo bij te dragen aan het betekenisvol ouder worden.  Alledaagse en ‘hedendaagse’ reminiscentie Hoewel het ophalen van herinneringen, oftewel reminiscentie, regelmatig wordt toegepast in interventies voor ouderen met cognitieve of…

Objecthandling in de zorg

In de herfst van 2018 maakten zeven mensen met dementie samen met hun mantelzorgers voor het eerst kennis met objecthandling. In het kader van een wetenschappelijke studie kwamen ze gedurende zes opeenvolgende weken één uur per week samen in het erfgoedmuseum Huis van Alijn in Gent (België). Het effect van deze bijeenkomsten wordt hier in kaart gebracht.   Objecthandling, een kennismaking De term objecthandling komt recent overgewaaid uit het Verenigd Koninkrijk (VK). Daar raken door de overheid gesubsidieerde musea er…

Klantreis dementie

Om de ondersteuning en zorg aan mensen met dementie en hun mantelzorgers gedurende het ziekteproces te optimaliseren is in de gemeente Alphen aan den Rijn een ‘klantreis dementie’ onderzoek uitgevoerd. Zes mensen met dementie en zes mantelzorgers zijn geïnterviewd over hun ervaringen met de zorg en dienstverlening tijdens de diverse fasen van het ziekteverloop. Het vermogen om eigen regie te kunnen (blijven) voeren en hierbij praktische en emotionele steun te krijgen zijn de belangrijkste behoeften van de deelnemers.  Een ‘klantreis…

Werken na pensionering

Werken na de AOW-leeftijd komt steeds vaker voor. Veel onderzoek gaat over oudere werknemers zelf, maar wat is het werkgeversperspectief op deze ontwikkeling? In dit artikel onderzoeken wij welke werkgevers mensen in dienst nemen na de AOW-leeftijd, en welke factoren daar een rol bij spelen.  Doorwerken na de AOW-leeftijd Door hervormingen op de arbeidsmarkt, zoals het afschaffen van de vervroegde uittreding (VUT) en de verhoging van de AOW-leeftijd, worden werknemers gestimuleerd om langer actief te blijven op de arbeidsmarkt. Als…

Publieke middelen voor particuliere ouderenzorg

In Nederland kunnen mensen die recht hebben op publiek gefinancierde verpleeghuiszorg ook kiezen voor financiering van verpleeghuiszorg thuis. De auteurs onderzochten wie wat kiest. Een aanzienlijk deel van de mensen die kozen voor financiering van zorg thuis gebruiken dit geld voor verblijf in een private instelling. Die keuze maken mensen met een laag inkomen minder vaak dan mensen met een hoog inkomen.   Publieke regelingen financieren zowel reguliere ouderenzorg als particuliere initiatieven De kosten van ouderenzorg zijn hoog en vormen…

Grey Power: debatavond over zingeving en veerkracht

Onder de naam ‘Grey Power’ organiseerde het onderzoeksprogramma Aging and Later Life van het Amsterdam Public Health Research Institute dit jaar drie online debatavonden. Bedoeld voor ouderen en hun naasten, professionals en onderzoekers. Met een steeds wisselend panel werden onderwerpen behandeld en bediscussieerd die van belang zijn in het leven van ouderen. De derde avond ging over zingeving en veerkracht. Geron was erbij.  De avond werd gemodereerd door Julia van Weert, hoogleraar gezondheidscommunicatie aan de Universiteit van Amsterdam. Het programma…

Gedicht Guillaume van der Graft

Alles is ongerijmd behalve in het gedicht. Er was een osmose van licht, er kwam een glans overeind die reed op de duisternis en het dauwde over de vacht van de kosmische nacht. Ik zag het aan en ik wist: al wat gedroomd wordt is echt, de waarheid is een gerucht. Guillaume van der GraftUit: Mythologisch, ONBEREIKBAAR NABIJDe Prom Baarn, 1997 Het gedicht in Gerōn wordt door - of in overleg met - Aafke de Groot gekozen. Aafke de Groot…

Sociaaleconomische verschillen in fysieke capaciteit bij ouderen

Een gezonde leefstijl, sociale contacten en gunstige psychologische kenmerken zijn belangrijk voor het verklaren van sociaaleconomische gezondheidsverschillen (SEGV). In de afgelopen decennia zijn deze factoren nog belangrijker geworden. Dit blijkt uit ons onderzoek met gegevens uit de Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA), waarin wij onderzochten of de verklarende rol van leefstijl, sociale en psychologische factoren in SEGV veranderd zijn tussen drie generaties ouderen geboren in 1928-1937, in 1938-1947 en in 1948-1957.   Fundamentele oorzaken Het is bekend dat mensen met…

Gerongrafiek: Ouderen vinden doorgeven belangrijk

Persoonlijke waarden zijn zaken die mensen belangrijk vinden, oftewel je drijfveren.  Deze verschillen van mens tot mens en kunnen ook veranderen gedurende het leven. Bekend is bijvoorbeeld dat mensen naarmate ze ouder worden meer belang hechten aan zaken als duurzaamheid, het tegengaan van verspilling en het doorgeven van kennis. In het NIDI Pensioenpanel is aan ruim 3.500 mensen geboren tussen 1950 en 1955 gevraagd in hoeverre men een breed spectrum aan zaken belangrijk vindt in het leven. De antwoorden op…

Echt luisteren leidt tot maatwerk

Vanaf 2019 kunnen thuiswonende burgers vanaf 50 jaar gratis consulten krijgen van een geestelijk verzorger. De overheid veronderstelt een behoefte van ouderen aan ondersteuning bij zingeving, maar of en hoe ouderen deze behoefte aan ondersteuning zelf ervaren is onbekend. Actieonderzoekers van Linking-Zin stelden ouderen deze vraag.  Zingeving Zingeving is datgene wat we doen en ervaren waardoor ons leven betekenis krijgt. Er zijn universele zingevingsbehoeften te onderscheiden – verbondenheid, doelgerichtheid, eigenwaarde, competentie, begrijpelijkheid, morele justificatie en verwondering (Derkx 2011, 2015) – maar…

Zingeving in de thuiszorg

Steeds meer ouderen blijven langer thuis wonen, ook als er meer ondersteuning of zorg nodig is. Dat is wat zij het liefste willen. De thuiszorg is erop gericht om dat thuis wonen zo lang mogelijk te realiseren. Zorgverleners in de thuiszorg krijgen ook andere vragen dan alleen om hulp bij fysieke klachten. Ouderen hebben ook de behoefte om met anderen te praten, onder meer over wat hun leven zin geeft. Het soms dagelijkse contact tussen de oudere en de zorgverlener…

Vervoersarmoede bij ouderen

Zowel de plek waar iemand woont als de mate waarin personen mobiel zijn, bepalen iemands kansen om volwaardig deel te nemen aan onze maatschappij. Ouderen kennen daarbij verschillende barrières die hun risico op vervoersarmoede verhogen, zoals een verminderde gezondheid, beperkte digitale vaardigheden of een afgelegen woonlocatie. Welke kansen moeten we – als maatschappij en vanuit het beleid – aangrijpen om deze uitdagingen het hoofd te bieden en het risico op vervoersarmoede terug te dringen?  Het begrip ‘vervoersarmoede’ Mobiliteit – of…

Arbeidsmarkttransities van paren binnen huishoudens

De rol van vrouwen op de arbeidsmarkt is door de tijd en generaties heen veranderd, met een toenemende participatiegraad, en op huishoudniveau meer tweeverdieners. Toch blijft er een man-vrouw participatie-kloof bestaan. Wat is hierbij de onderliggende arbeidsdynamiek binnen huishoudens? Hoe beïnvloeden inkomens van partners elkaars overgangen op de arbeidsmarkt?   De studie van Bloemen (2021), waarop dit artikel is gebaseerd, analyseert de overgangen tussen arbeidsmarkttoestanden van mannen en vrouwen in paren op huishoudniveau, waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen de toestanden…

Zingeving: een rijk én belangrijk concept in de gerontologie

Bij het ouder worden dringen vragen als ‘Wat kan ik voor anderen betekenen? ‘, ‘Wat maakt het leven de moeite waard?’ en ‘Is mijn leven van betekenis geweest?’ zich op – met name rondom de pensionering, gezondheidsproblemen, het overlijden van dierbaren en het naderende levenseinde. In deze editie van Geron stellen we vast dat er met de vergrijzing, secularisering en het langer thuis wonen in Nederland steeds meer aandacht is gekomen voor zingeving onder thuiswonende ouderen. Een goed moment om…

Waarvoor kom jij ‘s ochtends je bed uit?

Ik ga steeds aardser over zingeving denken. Hoe ouder ik word, des te meer kom ik uit mijn hoofd en in mijn lijf.   Als jonge theoloog kon je mij op elk moment van de nacht wakker maken voor een discussie over de zin van het leven. Als oudere docent gaf ik als hét voorbeeld voor een foute onderzoeksvraag bij masterscripties de vraag: ‘wat is de zin van het leven?’ Het is immers een onmogelijke vraag, die niet in een…

Ouderen en zingeving in de thuissituatie

Binnen het actieonderzoek ‘Zinvol Samenwerken in de Thuissituatie’ wordt interprofessioneel samengewerkt om aandacht voor zingeving in de thuissituatie net zo toegankelijk te maken als in zorgorganisaties, waar geestelijk verzorgers meestal onderdeel uitmaken van het zorgteam. In dit artikel worden de opzet en de eerste resultaten gedeeld die implicaties hebben voor eerstelijnsprofessionals in zorg en welzijn.  Belang van aandacht voor zingeving In Nederland is een groeiend besef dat aandacht voor zingeving een zichtbaar en integraal onderdeel moet worden van de zorg…

Wijs, grijs & puber. Pleidooi voor de burgerlijk ongehoorzame senior

Jean-Paul Van Bendegem (2020). Wijs, grijs & puber. Pleidooi voor de burgerlijk ongehoorzame senior. Brussel: Academic & Scientific Publishers (A.S.P.). ISBN: 9789057189487. 200 blz., € 18,50.   Aanleiding voor het schrijven van dit boek was het besef dat met het ouder worden wij niet onszelf anders bekijken, maar dat anderen ons anders bekijken en behandelen. Maar dat hebben de meer dan 2,1 miljoenen 65-plussers alleen al in België ook wel al ondervonden. Moeten wij er daarom een boek aan besteden?…