nr. 1 – Maart 2021

Het thema voor deze Geron-editie is existentiële weerbaarheid en existentiële kwetsbaarheid, beiden inherent aan het leven. Maar in deze door de coronapandemie beheerste tijd, is daarvoor extra aandacht vereist. Het thema is uitgewerkt in een vierluik van artikelen, zie verder het redactioneel. Daarnaast zijn er artikelen die specifiek inspelen op wat corona doet richting ouderen, maar vanzelfsprekend ook op wat los daarvan voor ouderen relevante ontwikkelingen zijn.

Coverbeeld: Foto Lynn Greyling

Een krachtig en onbetwist  voorbeeld van existentiële weerbaarheid is Nelson Mandela. Hij bracht 27 jaar door in gevangenschap. Dit monument in de plaats Howick in Zuid-Afrika is in 2002 gemaakt door de kunstenaar Marco Cianfanelli. Het was in dat jaar 50 jaar gelden dat Mandela gevangen werd genomen.

De kracht van voorbeelden

Goed voorbeeld doet goed volgen, zegt het spreekwoord. In deze bijdrage onderzoek ik hoe het volgen van goede voorbeelden ons weerbaar kan maken. Existentieel weerbaar. Dan gaat het om weerbaarheid die op een of andere manier wezenlijk verbonden is met onze existentie, ons bestaan, ons leven. Op wélke manier – daarover gaat dit artikel. Weerbaar waartegen? Weerbaarheid is een relatiebegrip. Weerbaar ben je niet zonder meer, je bent weerbaar tegen iets of iemand. In de wetenschappelijke literatuur, die vandaag grotendeels Engelstalig…

Betekenisvolle relaties als essentiële zingevingsbron bij het ouder worden

Relaties met partner, familie en vrienden zijn de belangrijkste bron van zingeving voor ouderen. De behoefte aan diepgaande emotionele contacten is vooral van belang bij het omgaan met existentiële vragen en het opmaken van de balans van het leven. Mensen die geen betekenisvolle relaties meer hebben, verliezen ook het vermogen om het leven zinvol te maken.  Het belang van zingeving Psychiater en Holocaust-overlever Viktor Frankl stelde in 1946 – kort na de Tweede Wereldoorlog – dat het streven naar zin…

Existentiële kwetsbaarheid en veerkracht in vrijwilligerswerk met ouderen

Het gangbare beeld van vrijwillige inzet is dat een veerkrachtige vrijwilliger hulp biedt aan een kwetsbare oudere. De tegenstelling tussen kwetsbaarheid en veerkracht is echter simplistisch en stigmatiserend. We moeten deze tegenstelling achter ons laten en verbindingen tussen vrijwilligers en ouderen anders bekijken. Kwetsbare hulpvragers en veerkrachtige vrijwilligers De eerste Covid-19 golf in Nederland bracht een enorme beweging op gang van vrijwilligers die ouderen wilden helpen. Het aanbod was echter veel groter dan de vraag. In Groningen leverde de oproep ‘Heel…

Alledaags agisme in Nederland

Er is nooit zoveel gepraat over ouderen versus jongeren dan in het jaar 2020, waarin we geconfronteerd werden met de gevolgen van de COVID-19 pandemie op onze samenleving. Het contrasteren van groepen mensen op basis van hun kalenderleeftijd is niet iets waar we licht overheen mogen gaan, want het werkt discriminatie in de hand. Hoe leeftijdsstereotypen worden uitvergroot in tijden van COVID-19 In april 2020 twitterde columniste Marianne Zwagerman: “Het dorre hout wordt gekapt, misschien een paar maanden eerder dan zonder…

Gerongrafiek: Wanneer vinden we iemand oud?

Leeftijdsdiscriminatie is een ingewikkeld fenomeen. Om er beter zicht op te krijgen is het om te beginnen belangrijk om te begrijpen hoe mensen leeftijdsgroepen, zoals ‘jong’ en ‘oud’ definiëren. In de European Social Survey van 2008-2009, waaraan 29 Europese landen deelnamen, is aandacht aan dit onderwerp besteed. In de survey werd onder andere gevraagd vanaf welke leeftijd je iemand als ‘oud’ zou stempelen. Verder werd aan de deelnemers gevraagd wat (op een schaal van 0 tot 10) in hun land de…

Terugblik: een charter tegen ageïsme in Covid-tijden

Doorheen de coronapandemie die in het voorjaar van 2020 startte, stond de beeldvorming rond ouderen sterk onder druk. Plots was de officiële pensioenleeftijd (65 jaar) opnieuw synoniem met ‘kwetsbaarheid en fragiliteit’, en met ‘beschermd moeten worden’. De leeftijdsgrens van 65 jaar die België hanteerde bij de versoepelingen in de nasleep van de eerste coronagolf, botste op flink wat protest bij de ouderen zelf. De Vlaamse Ouderenraad vroeg en verkreeg een alternatief: een charter over hoe ouderen weer veilig de draad…

Leeftijd of leef-tijd?

“Wat is de betekenis van ouder worden voor individu en samenleving?” Het antwoord op deze vraag zoek ik in uitspraken van klassieke en hedendaagse filosofen. Er zijn nog nooit zoveel oudere mensen geweest als nu, en dit aantal neemt verder toe. Het dominante beeld over ouder worden heeft invloed op de hele samenleving, maar in de kern gaat het over onszelf en onze (toekomstige) ik.  Leeftijd Laatst sprak ik mijn buurman. Hij beklaagde zich dat hij, als couturier, geen werk…

Participatief actieonderzoek met senioren tijdens corona

Stel dat je een onderzoeksproject bent gestart met senioren over goed en gezond ouder worden in de wijk. En dat het doel is om hen te laten participeren als co onderzoekers in alle fasen van je onderzoek, zowel bij het ontwerp, de uitvoer als de evaluatie. Wat als dan de coronacrisis uitbreekt, is participatie van senioren dan nog mogelijk en verstandig? Wij leerden dat er meer mogelijk en wenselijk is dan je denkt. Senioren betrekken bij onderzoek Steeds vaker worden senioren…

‘Design for Wellbeing’ voor ouderen

Deze bijdrage gaat dieper in op ‘ontwerpen voor welbevinden’ voor ouderen, en welke rol architectuur en interieurarchitectuur hierin kunnen innemen. Na een reflectie over wat welbevinden is, en welke componenten hier deel van uitmaken, onderzoeken we de bijdrage die ruimtelijk ontwerpers daarbij kunnen leveren.  Een eigen huis, een plek onder de zon We wonen allemaal op een plek, in stad of platteland, groot of klein, met voorzieningen dichtbij of veraf, familie of netwerk in de buurt… of net niet. We…

Levenslang wonen in Zuid-Limburgse dorpen

Levenslang wonen op dezelfde plek is een perspectief dat aantrekkelijk is voor veel Belgen. In deze bijdrage gaan we dieper in op de resultaten van een masterclass met studenten interieurarchitectuur die focuste op levenslang wonen in twee kleine Zuid-Limburgse dorpen. Hoe organiseren mensen hier hun leven? En kunnen studenten ruimtelijke interventies ontwerpen die bijdragen aan het welbevinden van de inwoners? Wonen en ouderen in België Het aandeel van personen van 60 jaar en ouder in België is tegen 2050 naar verwachting…

Veerkrachtig omgaan met verandering tijdens corona

In maart 2020, tijdens de eerste coronagolf in Nederland, werden de nationaal geldende Intelligente Lock Down maatregelen geïntroduceerd. Deze maatregelen veroorzaakten directe en indirecte veranderingen in de dagelijkse, betekenisvolle activiteiten van velen. In dit licht hebben wij zeventien oudere volwassenen geïnterviewd over de impact van deze lockdown en van het virus op hun dagelijkse leven. Over het algemeen toonden de deelnemers zich veerkrachtig en creatief. Ze gaven aan hun activiteiten aan te passen aan de situatie om de negatieve effecten…

Financiële gevolgen van verweduwing

Wanneer de partner op relatief jonge leeftijd overlijdt zorgt dat naast veel verdriet ook vaak voor financiële zorgen door het wegvallen van een inkomen. De inkomensterugval kan deels worden ondervangen door een nabestaandenregeling vanuit een pensioenfonds of de overheid. Hoe groot is de inkomensterugval bij verweduwing? In hoeverre en op welke manier wordt dit ondervangen? Nabestaandenregelingen Verweduwing op relatief jonge leeftijd valt niet te verwaarlozen: 10% van de mannen en 8% van de vrouwen die de volwassen leeftijd hebben bereikt, overlijden…

Ondersteuning inzetbaarheid oudere werknemers moet en kan beter

Human Resources (HR) beleid bij onderhoud van inzetbaarheid van oudere medewerkers steunt volledig op zelfmanagement. Is dat voldoende effectief, juist nu we allemaal langer moeten doorwerken? Waarin schiet de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid (eigen regie, zelfmanagement, zelfredzaamheid) van werknemers voor hun duurzame inzetbaarheid tekort? En hoe kan het dan beter? Op basis van literatuuronderzoek, interviews met arbeidsmarktdeskundigen en analyse van vernieuwende praktijkvoorbeelden geven we inzicht in knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen bij het effectief onderhouden van inzetbaarheid door werknemers. Grenzen aan…

Het voedings- en beweeggedrag van thuiswonende ouderen

Maatregelen om de coronacrisis in te dammen maken het lastiger voor mensen om hun huis uit te komen, boodschappen te doen en voldoende te bewegen. Dit kan leiden tot ongezonder voedings- en beweeggedrag. Met name bij ouderen kan dit ongezondere gedrag grote gevolgen hebben, zoals een verhoogd risico op ondervoeding of functionele beperkingen.  Risico’s van een veranderde leefstijl door de coronacrisis De COVID-19 pandemie en de daaruit voortvloeiende maatregelen zoals anderhalve meter afstand houden en het vermijden van drukte hebben…

Redactioneel

Het thema ‘Existentiële weerbaarheid en existentiële kwetsbaarheid’ is gesuggereerd en uitgewerkt in artikelen door Joachim Duyndam, Anja Machielse, Laurine Blonk, allen verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht en Aagje Swinnen, werkzaam bij de Universiteit Maastricht. Joachim Duyndam beschouwt existentiële weerbaarheid als een thema dat voor iedereen belangrijk is, niet alleen voor mensen met problemen. Ieder mens moet geestelijk weerbaar zijn om basale waarden die bedreigd worden - zoals vrijheid, verantwoordelijkheid, rechtvaardigheid, solidariteit en duurzaamheid - overeind te houden. Krachtige,…

Het nieuwe pensioencontract: wat verandert en wat blijft?

Wat zijn de belangrijkste elementen van de nieuwe, collectieve beschikbare premieregeling in het Nederlandse pensioenakkoord van 2019? Voor welke problemen van onze aanvullende pensioenen biedt de overgang van het huidige pensioencontract met gedefinieerde uitkeringen naar dit nieuwe pensioencontract een oplossing, en voor welke niet? De aanloop tot het nieuwe contract In het rapport van de Commissie Toekomstbestendigheid Aanvullende Pensioenregelingen (‘Commissie Goudswaard’) (2010) is de houdbaarheid van onze aanvullende pensioenen onderzocht. De Commissie Goudswaard identificeerde een aantal bedreigingen voor het stelsel. Deze…

Mantelzorg voor een persoon met dementie in tijden van COVID-19

2020 was een jaar als geen ander. Het coronavirus hield ons in een stevige houdgreep. De crisis raakte ons allemaal, maar niet in het minst mensen met een zorgvraag en hun mantelzorgers. De Hogeschool Gent (HOGENT) en het Steunpunt Mantelzorg lanceerden midden mei 2020 een online bevraging bij Vlaamse mantelzorgers om te weten hoe zij deze periode en de bijhorende maatregelen beleefden. De impact blijkt groot te zijn: twee op drie ondervraagden vinden de mantelzorg zwaarder dan voorheen. In dit…

Naar een Vlaamse Ouderenrechtencommissaris?

De coronacrisis stelde in het voorjaar het tekort aan respect voor de rechten van ouderen op scherp. Bijna twee op de drie Belgische sterfgevallen door de pandemie viel in de woonzorg-centra, soms in erbarmelijke omstandigheden, aldus Artsen zonder Grenzen. Getuigenissen schokten de nationale en de internationale publieke opinie. Ouderen doen een oproep voor de aanstelling van een ouderenrechtencommissaris. Is dat een te rechtvaardigen piste? Aan hun lot overgelaten Terwijl de overheid, in paniek over het onbekende virus en zijn verloop, prioriteit…

Column Lofzang op de grootmoeder

Ik heb zelf vage herinneringen aan één oma, die tandeloos mummelend in haar fauteuil zat – zij overleed toen ik vier was. Ik herinner me niet dat ik ooit bij haar op schoot heb gezeten. Mijn kleinkinderen hebben het beter geschoten: zij hebben allemaal nog twee oma’s die een vitaal onderdeel vormen van hun jonge leven. De extended family nieuwe stijl doet het beter dan ooit. “De familiesolidariteit is springlevend”, concluderen onderzoekers die in kaart brengen hoe ouders, kinderen en kleinkinderen…

Ouderen, wonen en Covid-19

Meer ruimte in woongebouwen en woonomgeving, langer thuis wonen, kleinschalige woonzorgvoorzieningen in en voor de buurt, de toepassing van technologie om zelfstandigheid te ondersteunen, het belang van ontmoeting en contact. Dat zijn de belangrijkste thema’s uit onze inventarisatie onder architecten, ouderen en ontwikkelaars tijdens de eerste lockdown vanwege Covid-19. In het voorjaar 2020 vroegen we partners van het platform ZorgSaamWonen naar hun inzichten over het wonen van ouderen in relatie tot Covid-19 en andere infectieziekten. In dit artikel gaan we…

Gedicht Marjoleine de Vos: Ruimtevrees

Ruimtevrees Achter weilanden weiden, daar weer achter dijken, zee en Zweden. Waar zou je heen? De blik verliest je met zichzelf in ruimte waar aankomst ver en ver te zoeken is. Niet voor de woerd die plotseling en onbedaarlijk groen het zonlicht en je oog inzwemt. Kijk bij je voet, maant hij, waar speenkruid bloeit, de lucht gespiegeld blauw is in het diep. Voel warmte op je neus, zie 't vroege blad van vlier. Je keek te ver. Dat wat…