Ik herinner me niet dat ik ooit bij haar op schoot heb gezeten. Mijn kleinkinderen hebben het beter geschoten: zij hebben allemaal nog twee oma’s die een vitaal onderdeel vormen van hun jonge leven. De extended family nieuwe stijl doet het beter dan ooit. “De familiesolidariteit is springlevend”, concluderen onderzoekers die in kaart brengen hoe ouders, kinderen en kleinkinderen elkaar bijstaan. Ze mogen dan niet meer onder één dak wonen of soms zelfs ver uiteen, ze doen veel voor elkaar. Grootouders fungeren als oppas opa en -oma, of verlenen crisisopvang als relaties stuk gaan of scholen in lockdown moeten. Ze zijn vangnet en achterwacht.
Vooral de oma’s – sorry opa’s… – blijken goud waard. Ze verschonen luiers, plakken pleisters, lezen voor, maar geven hun kinderen ook slimme opvoedingstips. En ze bieden troost in moeilijke tijden.
Oma’s zijn niet alleen maar leuk, maar blijken broodnodig. Dat geldt al zolang de mensheid bestaat. Evolutiebiologen verdedigen de ‘grootmoederhypothese’ die wijst op het evolutionaire belang van oma’s. De homo sapiens had zonder de oma erectus niet kunnen overleven. Waarom leven krachtige vrouwen nog zo lang na de overgang? Voor de voortplanting zijn ze niet meer van nut. Maar al hebben ze geen eicellen en geen borstvoeding meer te geven, ze hebben wel iets anders in overvloed: tijd en aandacht. Oudere vrouwen zijn daarom van belang voor instandhouding van de soort, doordat ze helpen het familienetwerk in stand te houden.
“Vroeger keken antropologen amper om naar oude vrouwtjes. Jagende mannen waren veel interessanter”, zegt de antropologe Sarah Blaffer Hrdy. Mede door haar onderzoek praten haar vakgenoten nu anders. Bij jagersverzamelaars maken de mannen wel veel stampij omdat ze als jagers verzot zijn op status. Maar ze spelen minder klaar dan de grootmoeders, die stille experts blijken in het verzamelen van wortelknollen. ”Grootmoeders zijn ervaren, minder snel afgeleid door hun eigen agenda’s en èrg toegewijd. Dat is al een beetje zo bij sommige apen, maar bij mensen is dat belang nog groter, omdat oude vrouwen ook vaak beschikken over unieke kennis, zoals waar nog water te vinden is bij extreme droogte.”
De grootmoeder-hypothese krijgt steeds meer steun. In Gambia en in de Kalahari-woestijn kun je maar beter geboren worden als je grootmoeder nog in leven is, blijkt. Want dan is de kans op overleving van de baby aanzienlijk groter. Hetzelfde effect werd gevonden bij familiereconstructies in het Oost-Friesland van de achttiende en negentiende eeuw.
Het onderzoek naar het nut van grootmoeders gaat nog wel even door. Maar ook zonder de opbrengst daarvan af te wachten weten we: oma’s zijn goud waard. Ik heb het geluk er elke dag één naast me te hebben.