Proloog
Ik was tussen 1977 en 1982 nationaal voorzitter van de CD&V-jongeren en ben sinds drie jaar nationaal voorzitter van de CD&V-senioren (65-plus). Tussen beide functies zijn er gelijkenissen maar ook grote verschillen, omdat in de voorbije veertig jaar heel de samenleving grondig is veranderd. Ik was in mijn jongerenjaren zeer kritisch ten aanzien van het beleid omdat de toenmalige regeringen door de stijgende staatsschulden (tot 130% van het bbp in 1981) een zware en ondraaglijke last legden op de toekomst van jonge generaties. Vandaag heb ik als senior dezelfde bekommernissen voor de toekomst. België zit nog steeds met een schuldenlast van 108% van het bbp terwijl de EU een norm oplegt van 60%. Door de vergrijzing nemen de kosten voor de financiering van pensioenen en gezondheidszorgen almaar toe. Tegen 2040 zal het aantal 65-plussers met 25% stijgen en de beroepsbevolking amper met 3%. Dit gaat leiden tot zware krapte op de arbeidsmarkt die we nu al zien in de gezondheidszorg, het onderwijs en de economie.
Als men spreekt over oplopende schulden wordt vaak verwezen naar de vergrijzing. Men poogt de ouderen te culpabiliseren en te herleiden tot een maatschappelijke kost in termen van betaalbaarheid van pensioenen en groeiende uitgaven voor gezondheid en zorg. De groeiende groep van senioren wil niet langer gereduceerd worden tot een kost maar wil actief blijven.
Maar de samenleving beleeft beroerde tijden. Sinds het begin van de nieuwe eeuw leven we al twee decennia in een permanente crisis
Ingekorte toespraak op de Nationale Themadag CD&V-senioren, Brussel 14-03-2023
Wanneer men spreekt over ouderen dan is het vaak in termen van vergrijzingskosten, betaalbaarheid van pensioenen, groeiende uitgaven voor gezondheid en zorg. Vanaf een bepaalde leeftijd worden mensen herleid tot hun maatschappelijke kost.
Nochtans willen ouderen blijven participeren aan de samenleving via vrijwilligerswerk, in gezinsverband, in verenigingen, in buurtwerking en de arbeidsmarkt. 30% van de Vlaamse bevolking is 60-plus.
OUD IS NIET OUT was het leidthema van onze werking als seniorenafdeling van de Christendemocraten (CD&V) in Vlaanderen in 2022. Het zal dit ook zijn in 2023 en de komende jaren. We krijgen hierbij de steun van onze voorzitter Sammy Mahdi, die een duidelijk statement maakt over 65-plussers. CD&V wil ouderen een prominente rol geven zowel in de partij als in het programma.
We beleven beroerde tijden. De ene crisis volgt de andere op. Sinds het begin van deze eeuw zijn we terechtgekomen in een haast permanente crisis, een poly-crisis; de terroristische aanslagen, de bankencrisis, de klimaatcrisis, de coronacrisis, de oorlog in Oekraïne, als gevolg daarvan de energiecrisis met inflatiepercentages boven de 10%, economische terugval en koopkrachtverlies, ook de steeds weerkerende migratiecrisis. We voelen aan dat we een tijd van transitie beleven zonder dat we weten waar naartoe. What next?
Door al deze gebeurtenissen is de samenleving grondig door elkaar geschud. Men spreekt van een existentiële crisis, een beschavingscrisis. We leven in een tijd van angst en radicale onzekerheid. De vervreemding en individualisering nemen toe. ANDERS gaan leven wordt een realiteit. Met name de digitale ontwikkelingen (versterkt door de coronacrisis) hebben onze leefgewoonten veranderd. Vooral veel ouderen hebben moeite om deze digitalisering te verwerken in hun dagelijks leven. Er dreigt een digitale kloof te ontstaan tussen de generaties. Bankloketten en bankautomaten sluiten, de afbouw van persoonlijke dienstverlening bij betaling van belastingen en administratieve formaliteiten neemt toe. Zelfs parkeren en shoppen vraagt digitale vaardigheden via gebruik van App’s.
Nabijheidscrisis
We stevenen af op een nabijheidscrisis waarbij burgers het gevoel hebben nergens nog terecht te kunnen. Dit leidt tot woede en wanhoop. Internet, facebook, smartphone domineren ons dagelijkse manier van leven. Communicatie gebeurt meer en meer via sociale media, waar populisten met slogans en oneliners met succes de bevolking opjutten tegen de structuren.
Trump is geen toeval maar een gevolg van de tijdsgeest. Hij heeft miljoenen Amerikanen aangezet te geloven in een alternatieve waarheid die niet strookt met de werkelijkheid. De bevolking kan hierdoor geen onderscheid meer maken tussen feitelijk nieuws en het zgn. ‘fake news’ of ‘post truth’.
De jongste jaren is er duidelijk sprake van een verharding en ontmenselijking van de samenleving. Vele mensen zijn brutaler, agressiever, onverdraagzaam en individualistischer, hierin opgejaagd door de sociale media die het zwart-wit denken en de polarisatie in de hand werken. In de politiek spelen de populisten hierop in. Chris Taes tracht in zijn boek “Wij denken wat u zegt” de taal van deze populisten te ontrafelen en pleit voor een depolarisatie. Het antwoord is niet grijs maar we moeten kiezen voor kleur vanuit een duidelijk mensbeeld.
Wij zijn opgegroeid in een zogeheten verzuilde maatschappij, waar gestructureerde groepen (rond christendemocraten, liberalen en socialisten) meningen hadden vanuit een bepaalde filosofische en ideologische opvatting maar er steeds naar streefden alle belangen tegen elkaar af te wegen en te werken aan een democratische consensus. Die tijd is voorbij. Men ageert politiek niet meer vanuit een wereldbeeld maar voert actie voor het eigen gelijk, zoals de gele hesjes en de ‘anti-vax’ beweging waar populisten gretig op inspelen. Voor een gematigde centrumpartij als CD&V vormt het een enorme opdracht om in een veranderende en gepolariseerde samenleving een eigen profiel op te bouwen zonder haar identiteit te verliezen. In maart 2023 hield CD&V een congres over gemeenschapsvorming waarbij onze identiteit, actief burgerschap en een grens aan de overheidsbetutteling centraal staan.
CD&V is in de jongste peilingen weggezakt tot beneden de 10%. De extremen gaan vooruit. In deze moeilijke crisistijden, waar het negativisme in de politiek en de samenleving de bovenhand halen, staan we voor de uitdaging een positieve boodschap te brengen die weer vertrouwen wekt bij de bevolking. Dit is een bijzonder moeilijke opgave, want in de federale en Vlaamse regering heerst een groot wantrouwen tussen de partijen.
Onze voorzitter Sammy Mahdi poogt onze partij opnieuw op de kaart te zetten, niet met pakkende slogans of polariserende tweets maar met voldragen inhoudelijke standpunten die oplossingen brengen en hoop uitstralen. Sammy wil hierbij duidelijk de senioren betrekken. In zijn nieuwjaarsspeech zei hij: “Het maakt mij een beetje ongelukkig hoe we als samenleving omgaan met oudere mensen. Veel te vaak kijken we naar 65- plussers als mensen wier rol is uitgespeeld. We serveren ze af. Dag en bedankt. Die mensen willen nochtans dolgraag iets blijven doen en betekenen”.
In het kader van ons recent CD&V-congres in maart 2023 over gemeenschapsvorming heeft Sammy ons gevraagd actieve seniorenstandpunten in te brengen. Om de betrokkenheid te verhogen formuleerde hij ook een aanbeveling voor de partijraad om 20% van de plaatsen op de lijsten bij de komende gemeenteraadsverkiezingen voor te behouden voor senioren. Een inclusieve maatschappij voor senioren wordt op die manier geen holle slogan.
Op onze themadag van de seniorengroep van november 2022 vroegen we meer aandacht voor het ouderenbeleid. Ouderen willen niet herleid worden tot zorg, kosten en pensioenen. We hebben nog steeds een maatschappelijke meerwaarde. Mensen mogen geen vervaldatum hebben; daarom weg met de leeftijdsgrenzen. Waarom geraakt een 50-plusser niet terug op de arbeidsmarkt? Ouderdom wordt vaak gezien als een bron van ziekte en ellende. Nochtans zijn ouderen nog actief in vele sectoren van onze maatschappij. In plaats van vergrijzing zou men eerder moeten spreken van verzilvering.
Ann Peuteman schreef hierover een interessant boek ‘Rebels. Het verzet van de 75-plussers’ tegen de betutteling van de maatschappij louter omdat ze ouder worden. “Ouderen worden verondersteld in hun luie zetel te blijven zitten voor de tv en te aanvaarden dat ze geen sociale rol meer vervullen en geen uitgesproken mening hebben”. Ouderen worden geassocieerd met vermeende of feitelijke zorg. Ouderen zijn evenwel geen rustende groep maar willen actief betrokken zijn in de samenleving.
In de pers worden we na de stellingname van Sammy Mahdi nu smalend gepercipieerd als de partij van de “oudjes”. Dit is helemaal niet onze bedoeling, integendeel. Onze partij is er voor iedereen jongeren en ouderen. Het is niet omdat men opkomt voor de ouderen dat men ook niet op de jongeren kan focussen.
Geen ouderenpartij
CD&V wil geen ouderenpartij worden zoals 50-plus in Nederland die enkele Kamerzetels wist te bemachtigen. Of Waardig Ouder Worden (WOW) die zonder veel succes opkwamen in Antwerpen. Als CD&V -senioren vinden wij dat een aantal programmapunten moeten worden opgenomen bij de gemeenteraadsverkiezingen. Mensen hebben recht tot op hoge leeftijd op een eigen woongelegenheid. In de programma’s voor de gemeenteraadsverkiezingen moet CD&V in heel Vlaanderen opkomen voor dit thema: het promoten van alternatieve woonvormen zoals aanleunwoningen, assistentiewoningen, meer- generatiewoningen, zorgwoningen. Hiervoor vragen we een aangepast wettelijk kader.
Er moeten ook meer middelen gaan naar buurtwerking en thuiszorg. Positief is dat de Vlaamse middelen voor thuiszorg tussen 2018-2022 gestegen zijn met 30%.
Verontrustend is wel het personeelsgebrek, zowel voor de thuiszorg als voor de Woon- en Zorgcentra (WZC). Een op de tien WZC neemt geen bewoners meer op omwille van personeelstekort. Een op de vijf overweegt een opnamestop. De coronaperiode, met de vele overlijdens, heeft het vertrouwen in de goede werking van een aantal WZC ondermijnd, vaak ten onrechte maar alleen mits meer zorgpersoneel kan dit wantrouwen worden getemperd. Zorgcentra moeten meer op maat worden georganiseerd, minde kazerneachtig, meer ontmoetings-en activiteitencentra.
Positief is wel dat de Vlaamse overheid de budgetten voor de wooncentra heeft verhoogd met 38% op vier jaar tijd. De zorgbudgetten voor ouderen in de WZC met een laag inkomen worden extra verhoogd en er worden in 2023 energiepremies toegekend aan de WZC, zodat de bewoners niet moeten opdraaien voor de verhoogde energiekosten. Dit is nodig want in 85% van de gevallen is een wettelijk pensioen onvoldoende om een verblijf in een rustoord te betalen dat is opgelopen tot gemiddeld 2000 euro .
Lerend uit crisissen
De coronacrisis heeft in de samenleving veel negatieve gevoelens naar boven gebracht. De ‘anderen’, vooral de ouderen, werden vaak bekeken als mogelijke ‘besmetters’. Er was vrees voor jobs, koopkracht en inperking van vrijheden. Het sociale leven kwam haast tot stilstand gedurende twee jaar. Anderzijds waren er ook positieve gevoelens. Velen hebben mekaar geholpen over de generaties heen. Ouderen hielpen de jongeren en omgekeerd. De solidariteit was ongezien groot. Dat was hartverwarmend, en bleek ook bij de Kerst van 2022, die families na drie jaar eindelijk weer eens samen konden vieren.
Ondanks de individualisering ontdekt de hedendaagse mens dat hij niet kan overleven zonder de anderen, dat we mekaar nodig hebben. In dat perspectief is het verschrikkelijk wat er deze maanden in Oekraïne gebeurt. Hopelijk brengt 2023 hier een oplossing, maar de menselijke tol zal ondraagbaar hoog blijven. Oorlog in Europa is terug. Het is een clash tussen beschavingen. Democratie en vrede zijn geen verworvenheden meer. Na de val van het Russisch-Europees communisme in 1989 zei Francis Fukuyama dat het einde van de geschiedenis nabij was. Ideologieën zouden geen rol meer spelen. Sinds de oorlog in Oekraïne weten we dat communisme en fascisme terug zijn en dat democratie geen verworvenheid is.
Economist en rebel ‘forever’
Bij wijze van slot zou ik graag twee thema’s willen bespreken die mij nauw aan het hart liggen en een prominente plaats kregen in mijn memoires ‘Rebel met een missie’ (2021): onze staatsfinanciën en de staatshervorming. Ik maak mij vooreerst grote zorgen over onze budgettaire toestand en onze staatsschuld. In mijn memoires (2021) heb ik het over de erfzonde van de Belgische politiek. In 2022 bedroeg het begrotingstekort bijna 6% van het bbp (35 miljard euro), op Malta na het hoogste van de EU. Ook onze staatsschuld is dit jaar opgelopen tot 108% van het bbp, in 2030 zal deze verder oplopen tot 130%. Hierdoor leggen we een zware hypotheek op de komende generaties. We staan voor zware uitdagingen inzake pensioenlasten (nu al 52 miljard) en gezondheidszorgen (31 miljard). Als gevolg van een laks beleid van de vorige regering (Regeringen Michel en nadien Wilmès) zijn we de corona-en energiecrisis ingegaan zonder reserves in tegenstelling met Nederland en Duitsland. We hadden geen buffers meer voor een economische schok. Onze overheidsuitgaven zijn de jongste 20 jaar geëxplodeerd van 44% van het bbp naar 54% van het bbp (bijna 300 miljard). Nergens in de EU namen de reële overheidsuitgaven sneller toe dan in België.
Nu de rente stijgt wordt lenen alsmaar duurder en zal de hogere rente uitmonden in een nog hoger begrotingstekort. Volgens het IMF moet België dit jaar alleen 5 miljard extra besparen. Om de vergrijzingsfactuur op te vangen en een inhaalbeweging te maken voor overheidsinvesteringen, is op middellange termijn een budgettaire inspanning nodig van vele tientallen miljarden. Gezien de krappe budgettaire situatie is er weinig ruimte voor belastingverlagingen. En gezien de onenigheid in de Vivaldi -regering (Regering De Croo) zijn de kansen op hervormingen in de fiscaliteit, pensioenen en de arbeidsmarkt bijna onbestaand. Van de 60-64-jarigen is in België nog amper 38% aan het werk. In Nederland is dat 65%. Ik maak mij hierover ernstige zorgen. België staat zoals alle Europese landen voor zware uitdagingen: klimaat, energietransitie, migratie, energie, de groeiende ongelijkheid, concurrentiekracht van de industrie. Gaan we in 2024 opnieuw grote communautaire onderhandelingen opstarten met als inzet de splitsing van België? Voor de zesde staatshervorming en de splitsing van het arrondissement Brussel Halle Vilvoorde BHV heeft dit land 500 dagen zonder federale regering gezeten. Daarna nog eens 500 dagen regeringsloosheid en immobilisme omdat N-VA niet wou toetreden tot een federale regering. Gelet op de grote problemen van deze tijd kunnen we ons niet meer veroorloven om, zoals in het vorig decennium, duizend dagen zonder regering te zitten. Het geeft het gevoel van de machteloze politiek die niet bezig is met de problemen van de mensen.
Ik heb mijzelf veertig jaar in de Parlementen ingezet om Vlaanderen meer autonomie te geven. We behoren tot de regio’s die de hoogste graad van zelfstandigheid kent. Toen ik in 1985 zitting had in de Vlaamse Raad bedroeg de Vlaamse begroting 2,5 miljard euro, nu 53 miljard. Ik ben in de geest van Martens, Dehaene en mijn broer Herman voor een samenwerkingsfederalisme. In coronatijden heeft het overlegcomité federale overheid met de regio’s goed gewerkt. We hebben de crisis goed beheerd zonder veel communautaire twisten. Ook wat betreft e energiecrisis zijn we erin geslaagd in dit land een consensuele aanpak te bereiken.
The times they are a-changin’
Bob Dylan zong in de jaren zestig: ‘times are changing’. De jongste jaren hebben geleerd dat niet alleen de politiek maar vooral de technologie, de wetenschap en de geneeskunde de maatschappelijke evoluties bepalen. Onze tijd wordt beheerst door vijf grote thema’s: klimaatverandering, de crisis van de neoliberale wereldorde, de wereldomspannende pandemieën, migratie en de werking van de democratie. Identitair, nationaal of cultuur-centristisch denken biedt geen antwoord op grote problemen van deze tijd. De oplossingen hiervoor zijn grensoverschrijdend. De mondiale crisis van de instituties overstijgt elke lokale reaalpolitiek. Het maakt strategospelletjes over confederalisme of herfederalisering van België totaal steriel en irrelevant.
In zijn boek Verschuivingen stelt Stefaan Hertmans: “We moeten leren leven in een labiele en onophoudend veranderende wereld. Het is een tijd van overgang naar iets wat we nog maar gedeeltelijk begrijpen.” Als ouderen moeten we niet beweren dat vroeger alles beter was.
We mogen niet leven in “Die Welt von Gestern”. “Il faut épouser son temps.’ De uitdagingen zijn groot maar we zijn het aan de jonge generaties verplicht om hoop te geven. Geen valse hoop, maar realistische perspectieven die vertrouwen bieden en die de voedingsbodem aan populisten ontnemen.