De buren kennen
‘Dit is een woonvorm waarin ik mijn buren ken’. Dat antwoord krijgt Anne van Grinsven als zij aan enkele bewoners van het Blokkerhuis vraagt waarom zij in dit complex wonen. Van Grinsven is manager Strategie & Innovatie bij Woonzorg Nederland en het Blokkerhuis is één van de paradepaardjes van deze woningcorporatie. Het is namelijk zowel een woongebouw als een centrum waarin veel gebeurt voor en door de bewoners van het complex en de omringende wijk. “Ik sprak er een mevrouw die er net met haar man was komen wonen, na eerder al te zijn verhuisd van een eengezinswoning naar een appartement”, vertelt Van Grinsven. “Ouderen verhuizen niet graag. Waarom deden zij dat twee keer? Zij antwoordde dat het Blokkerhuis geen standaardflat is waar je de buren niet kent en niemand tegenkomt. Hier komt ze de buren wel tegen en kent iedereen elkaar. En ze kan er nog een handje helpen. Dit was allemaal belangrijk omdat haar man begon te dementeren. Met tranen in de ogen zei ze: ik weet dat hij hier in huis nooit alleen zal zijn en ik ook niet.”
Foto: Woonzorg Nederland
Woonzorg Nederland
Woonzorg Nederland verhuurt, verspreid over heel Nederland, ruim 43.000 wooneenheden: circa 30.500 zelfstandige woningen (bijna altijd appartementen) en zo’n 12.500 eenheden in zorgpanden.
Betekenis geven
“Doordat ouderen tegenwoordig langer zelfstandig moeten – en ook willen – blijven wonen en er veel is bezuinigd op welzijn, is er een groot gat ontstaan tussen de zelfstandige woning en het verpleeghuis”, aldus Van Grinsven. “De verwachting is dat ouderen het allemaal zelf kunnen oplossen. Maar zo eenvoudig ligt dat niet. Wij zijn ervan overtuigd dat als je mensen de gelegenheid geeft elkaar te leren kennen, samen dingen te ondernemen en elkaar te kunnen helpen, ze beter in staat zijn zelf dit gat te vullen. Het is aan ons als woningcorporatie om dit met geschikte woonvormen mogelijk te maken.”
Saskia Antvelink, clustermanager bij Woonzorg Nederland, vult aan: “In die woonvormen draait alles om het betekenis kunnen geven aan je leven. Mensen beginnen dat ook steeds meer te herkennen: ik huur bij Woonzorg niet alleen een woning. Ik voel me er ook thuis en kan er iets betekenen, voor mezelf en voor anderen. Dat is de kern van wat wij nastreven.”
Elkaar kunnen ontmoeten
Hoe geeft Woonzorg Nederland invulling aan dat ‘samen zelfstandig wonen met een plus’? De ‘plus’ zit om te beginnen in de extra aandacht die Woonzorg besteedt aan de toegankelijkheid en veiligheid in haar complexen. Voor de participatie zijn echter twee andere zaken veel belangrijker: plekken om elkaar tegen te komen, waar je koffie kunt drinken of activiteiten kunt ondernemen, en de bewonersconsulenten. Een complex van Woonzorg heeft meestal een eigen ontmoetingsruimte. Is die er niet, dan faciliteert Woonzorg het ontmoeten elders. Dat kan bijvoorbeeld een nabijgelegen verpleeghuis zijn. Of een buurthuis waar ook de bewoners van Woonzorg terecht kunnen. Daarnaast richt Woonzorg haar gebouwen zo in dat de bewoners elkaar terloops kunnen ontmoeten, door bijvoorbeeld bankjes te plaatsen op plekken waar veel bewoners langskomen.
‘In de corona-tijd hebben we gemerkt hoe belangrijk de ontmoetingsruimtes zijn”, vertelt Antvelink. “We moesten die gedurende een aantal maanden sluiten. Bewoners snapten dat wel, maar ze waren wel heel verdrietig en soms ook boos. Je ontneemt hen het dagelijkse loopje en het kopje koffie met medebewoners. Dat laat zien hoe snel mensen kunnen vereenzamen als ze geen andere mensen ontmoeten.” Inmiddels zijn de ontmoetingsruimtes zodanig aangekleed dat veilig ontmoeten op veel plekken weer mogelijk is.
Minder eenzaam
Cijfers onderstrepen het belang van ontmoetingsruimtes zoals die van Woonzorg Nederland. Volgens onderzoek van het CBS voelt circa 40% van de Nederlandse ouderen zich eenzaam (CBS,2019). Volgens eigen onderzoek uit 2017 waarin huurders van Woonzorg Nederland zijn gevraagd naar de mate waarin ze zich eenzaam voelen, geeft ‘maar’ een kleine 20% zich eenzaam te voelen.
Van Grinsven en Antvelink zijn ervan overtuigd dat het ‘elkaar kennen, elkaar kunnen helpen en bieden van afleiding’, bijdraagt aan lagere zorgkosten. Woonzorg Nederland werkt mee aan nader onderzoek op het gebied van ontmoeting en eenzaamheid via de Empathische Living Labs van de Technische Universiteit Eindhoven en de Hogeschool Arnhem Nijmegen.
Een vaste vertrouwenspersoon
In het voorkomen van eenzaamheid spelen de bewonersconsulenten van Woonzorg een cruciale rol. Meer dan een derde van de medewerkers van de corporatie is werkzaam als consulent in één of enkele complexen. Terwijl complexmedewerkers bij corporaties zich meestal bezighouden met technische zaken en klachten, is de bewonersconsulent bij Woonzorg vooral een vertrouwenspersoon en verbinder. “Een vast en zichtbaar iemand in het complex waar de bewoners altijd naar toe kunnen met vragen”, verduidelijkt Antvelink. “De consulent wijst mensen de weg naar bijvoorbeeld andere dienstverleners en hij of zij brengt mensen bij elkaar die samen iets kunnen ondernemen. Een mooi voorbeeld is de consulent die met beperkte middelen een lege ruimte inrichtte en vrijwilligers bij elkaar zocht om koffie en thee te schenken. Zij draaien dat nu helemaal zelf. De consulent heeft er geen enkele bemoeienis meer mee.”
“Dat is ook wat we nadrukkelijk willen”, voegt Van Grinsven toe. “De consulenten helpen de bewoners om iets gezamenlijks op te zetten, maar organiseren het niet zelf. Wij stellen alleen ruimte ter beschikking en brengen mensen bij elkaar. Vervolgens moeten ze het zelf samen doen. Zo mobiliseren we de energie die bij hen zit. En als die er niet is, ook prima. Dat is aan de bewoners zelf. Wanneer bewoners niet op een lijn zitten, kunnen ze dat, al dan niet met een bemiddelende rol van de bewonersconsulent, prima zelf oplossen. We zien wel dat een gedeelde interesse of overtuiging helpt, mensen moeten op de een of andere manier iets met elkaar hebben.”
Geen eenheidsworst, maar diversiteit
De laatste jaren werkt Woonzorg Nederland aan het verder uitbouwen van het ‘samen zelfstandig wonen met een plus’. Zo heeft de corporatie een aantal woonformules ontwikkeld als leidraad bij de bouw van nieuwe complexen en de transformatie van bestaande complexen. Naast de bijna overal aanwezige basisformule van het extra veilige en toegankelijke wooncomplex met bewonersconsulent en ontmoetingsruimte, zijn er nieuwe formules met bijvoorbeeld kleine woongroepen, de beschikbaarheid van 24 uurszorg of in het gebouw opgenomen voorzieningen voor wijk of dorp. “Daarmee komen we tegemoet aan de verschillen tussen ouderen. Niet iedereen wil hetzelfde”, aldus Van Grinsven en Antvelink. “De een vindt een complex waar altijd zorg beschikbaar is, prettig. De ander wil dat juist niet. We willen mensen iets te kiezen bieden.”
De Woonzorg Thuis App
Woonzorg Nederland werkt ook aan een eigen Woonzorg Thuis App voor de bewoners van haar complexen. De app, die dit jaar in een aantal complexen is uitgeprobeerd, is in eerste instantie bedoeld voor onderling contact en voor informatie van de bewonersconsulent. “Het is een soort digitaal prikbord”, aldus Van Grinsven. “Je zet er bijvoorbeeld op dat je graag voor mensen kookt, als zij dan wel de boodschappen doen. Of je vraagt wie in het complex een hamer heeft of belangstelling om samen een leesclub te beginnen. Allemaal dingen om het onderling contact te stimuleren.”
Antvelink vertelt dat de corona-crisis dit voorjaar de noodzaak van de app heeft bevestigd. “Als mensen noodgedwongen binnenblijven, werkt het niet om in de centrale hal informatie op te hangen. En we kunnen met de app de bewoners blijven betrekken, zoals bij de inrichting van een nieuwe ontmoetingsruimte. Daarvoor zetten we dan bijvoorbeeld filmpjes of foto’s op de app.” Doel op de langere termijn is dat bewoners de app ook kunnen gebruiken om met Woonzorg allerlei zaken te regelen, zoals het zelf inplannen van reparaties. “Dat zorgt er ook voor dat de bewonersconsulenten meer tijd kunnen besteden aan het persoonlijke contact met bewoners.”
Spontane gesprekken
Woonzorg Nederland vindt het belangrijk te weten wat er bij bewoners leeft. Dat gaat deels via de formele overlegstructuren, maar niet iedereen wil daaraan meedoen. Daarom volgt Woonzorg soms onconventionele wegen om te achterhalen wat huurders willen. Bijvoorbeeld via de Dames THe, twee vrouwen die, doorgaans incognito, ouderencomplexen bezoeken en daarover een recensie plaatsen op de website zorgvisite.nl, inclusief een waarderingscijfer in de vorm van kopjes thee. “In 2019 zijn we twee keer met hen meegegaan. Door via de Dames THe door de ogen van de bewoner naar een complex te kijken, kom je eerder tot oplossingen voor zaken die beter kunnen. Denk aan het aantrekkelijk maken van een entree of het aanleggen van een pad voor een korte wandeling in de tuin”, zegt Van Grinsven.
Daarnaast zoeken Van Grinsven en Antvelink graag het spontane gesprek op; gewoon een praatje maken met bewoners, om te achterhalen wat echt bij hen leeft. Het levert soms bijzondere gesprekken op, zoals die keer dat ze in gesprek kwam met een mevrouw van in de negentig. Antvelink: “Ze kwam uit Zweden, waar ze tot voor kort geïsoleerd in een bos had gewoond. Eens per week moest ze, om boodschappen te doen, een eind op pad waarbij ze onder meer een snelweg moest oversteken. In de winter was ze de helft van de tijd kwijt met sneeuw ruimen. Na een gesprek met haar kleindochter had ze zich gerealiseerd dat dit op haar leeftijd niet meer zo’n goed idee was. Via via kwam ze terecht in een complex van ons in Almelo. Ze vindt het er fantastisch, want ze woont hier bij Arjan, de consulent. En ze is hier onderdeel van een gemeenschap en lid van de boekenclub. Enige nadeel was dat ze kilo’s was aangekomen. Ze had namelijk de Nederlandse kroketten ontdekt.”
Pleidooi voor een label voor collectieve woonvormen
De komende periode neemt vanwege de vergrijzing het aantal ouderen sterk toe. Met name de groep 85-plussers groeit sterk. De meeste ouderen blijven het liefst zo lang als dat kan zelfstandig thuis wonen. Het beleid in Nederland is daar ook op gericht. Er is echter een groeiende groep ouderen waarvoor dat niet geldt. Het enige alternatief is een verpleeghuis. Van Grinsven: “Wij zien ouderen die niet wachten op het moment dat verhuizing naar een verpleeghuis noodzakelijk is, maar proactief vanuit een positieve keuze op zoek gaan naar een andere woonvorm.”
Woonzorg Nederland schat in dat in de periode tot 2030 ongeveer 70.000 nieuwe woningen in geclusterde vorm nodig zijn. Dat is een flinke opgave, zowel in het bouwen ervan, als in de invulling van het sociale arrangement. Veel gemeenten hebben de urgentie van deze opgave nog onvoldoende op het netvlies. De groeiende publieke aandacht en de inzet van de Taskforce Wonen en Zorg, waarin de ministeries van BZK en VWS samenwerken met de koepels van gemeenten, corporaties en zorgaanbieders, heeft daarop een positieve invloed.
Tweede punt waar Woonzorg Nederland tegenaan loopt zijn de vaak haperende verbindingen in de keten van wonen, zorg en welzijn. De filosofie van Woonzorg Nederland is aan te sluiten bij de inzet van bewoners en het initiatief niet over te nemen. Bewoners en vrijwilligers uit de buurt zijn in de lead. De ervaring is wel dat het structureel faciliteren van vrijwilligers cruciaal is. De gemeente speelt daarin een belangrijke rol. Ook zijn er hobbels in de wetgeving. Bijvoorbeeld waar het gaat om de woonruimteverdeling en de wens om met gelijkgestemden bij elkaar te wonen. Daarom pleit Woonzorg Nederland op dit punt voor een ‘label voor collectieve woonvormen’ waarmee kan worden afgeweken van regels met het oog op betere kwaliteit van wonen en leven. Die flexibiliteit is broodnodig om een passend antwoord te bieden op de vraag van veel ouderen.