Doelstelling van de bevraging
De in maart 2021 afgenomen online-enquête diende een dubbel doel: verschillende ideeën over nalatenschappen op te sporen om Belgen beter te informeren over de verschillende fases van een nalatenschap en hun vragen hierover te beantwoorden. En daarnaast ook de Belgen te sensibiliseren om hun nalatenschap op voorhand te regelen en hen kennis te laten maken met verschillende planningstools voor de nalatenschap.
Ervaring met nalatenschapskwesties
Een eerste opmerkelijk resultaat: meer dan de helft van de Belgen ouder dan 45 jaar heeft al een nalatenschap moeten regelen. Dit is een logisch cijfer wanneer men weet dat Belgen gemiddeld op de leeftijd van ongeveer 50 jaar erven.
Anderzijds moet benadrukt worden dat de vraag in wezen vrij nauwkeurig was: we wilden niet zozeer weten hoeveel Belgen al een deel van de erfenis hadden ontvangen, maar hoeveel van hen eigenlijk al de fases van de nalatenschap doorlopen had. Bij tal van nalatenschapskwesties neemt namelijk slechts één van de erfgenamen het beheer van de nalatenschap op zich (denk aan het verkrijgen van een verklaring van erfrecht, deblokkeren van bankrekeningen, opstellen van aangifte van nalatenschap en dergelijke). Die persoon doet dat in naam van de andere erfgenamen en wordt dus het aanspreekpunt bij uitstek van de nalatenschapsexpert.
Slechts vijf op de honderd nalatenschappen leiden echt tot conflicten
Over het algemeen hebben we een onverkwikkelend beeld van nalatenschappen en erfopvolging, waarbij families veelal uit elkaar gedreven worden. Uit de enquête blijkt echter dat ruim driekwart van de nalatenschapskwesties soepel verlopen, zelfs wanneer er meerdere erfgenamen in het spel zijn. Dat is een positieve bevinding zoals blijkt uit figuur 1.
Figuur 1. Hoe verliep de afhandeling van de nalatenschap tussen de erfgenamen?
Positief is ook dat maar liefst 65% van de Belgen graag iets wil nalaten aan familieleden. Ze zeggen daarom te willen sparen voor hun nalatenschap. Bij uitbreiding wil dat zeggen dat een derde van de Belgen niet noodzakelijk van plan is om iets aan familieleden na te laten en van dag tot dag leeft zonder zich te bekommeren over wat hij/zij juist zal nalaten.
Werden er maatregelen getroffen voor zijn/haar nalatenschap?
Belgen gaven te kennen dat ze graag iets willen nalaten, maar slechts één op de vier Belgen die ouder dan 45 is, heeft al maatregelen getroffen om zijn of haar nalatenschap te regelen op een van de volgende manieren: testament, schenkingen, verzekeringen of zorgvolmacht.
Bij Legacio werd de vraag gesteld waarom zo weinig Belgen hun nalatenschap al voorbereid hadden. Het antwoord? De meeste Belgen vinden dat ze te weinig goederen bezitten om na te laten en ze dus geen planningstool nodig hebben.
De personen die wel anticiperende maatregelen getroffen hebben, doen dat over het algemeen om een familielid te beschermen (vaak de echtgenoot of kinderen), om conflicten rond de nalatenschap te vermijden (vooral tijdens de verdeling van de erfenis) of om de nalatenschap fiscaal te optimaliseren door de successierechten te verminderen (via een schenking bijvoorbeeld).
Door op voorhand maatregelen te treffen kan men de verschillende stappen voor de erfgenamen vergemakkelijken: de erfgenamen komen te weten tot wie ze zich moeten richten, waar ze de verschillende documenten vinden, wat ze moeten vragen en binnen welke termijn alles moet gebeuren et cetera.
De gekozen planningstool
Wanneer Belgen beslissen om hun nalatenschap te regelen, zullen ze in meer dan 60% van de gevallen opteren voor een testament! Op de tweede plaats staan de verzekeringen (overlijdens- of begrafenisverzekering) en de schenkingen van zowel roerende als onroerende goederen (figuur 2).
In de ogen van Belgen blijft het testament dus het klassieke middel om maatregelen te treffen rond de nalatenschap. Dankzij het opstellen van een testament kan men namelijk de erfgenamen aanduiden en de verdeling van de erfenis vastleggen (met inachtneming van het aandeel van zijn of haar rechthebbenden, dit wil zeggen: degenen die wettelijk recht hebben op een bepaald deel van de erfenis). Ook biedt dit de mogelijkheid aan de erflater om zijn of haar wensen over verschillende aspecten van het levenseinde vast te leggen, met name de organisatie van de begrafenisceremonie en specifieke wensen over bijvoorbeeld de bestemming van eventuele huisdieren.
Bovendien krijgen erfgenamen dankzij het testament een eerste overzicht van de bezittingen van de persoon. Dat blijkt nuttig te zijn voor de volgende stappen die verbonden zijn aan de nalatenschap, met name voor het opstellen van de aangifte van nalatenschap.
Figuur 2. Welke (combinatie van) stappen heeft u ondernomen voor uw nalatenschap?
Naast het testament zijn er nog tal van andere manieren om een nalatenschap te plannen:
- Overlijdens- en begrafenisverzekeringen om onder andere de begrafeniskosten te dekken, zodat familieleden die niet moeten betalen
- Schenkingen, waardoor men op voorhand een deel van de bezittingen kan nalaten en de successierechten voor de erfgenamen verminderen
- De zorgvolmacht, waarbij de erflater iemand kan aanduiden als vertegenwoordiger om bepaalde handelingen te verrichten, met name in verband met het beheer van de bezittingen (beheer van bankrekeningen, koop en verkoop van goederen, schenkingen enzovoort), ingeval hij of zij daar zelf niet meer toe in staat is
- Formulieren voor voorafgaande wilsverklaring waarin de erflater specifieke medische- en uitvaartwensen kan vastleggen
Is het inschakelen van een notaris noodzakelijk voor de opvolging van de nalatenschap?
De grote meerderheid van de Belgen (74%) doet rechtstreeks een beroep op een notaris voor hun erfopvolging. Over het algemeen gebeurt dit omdat ze geen andere mogelijkheden kennen. 20% kiest ervoor om het zelf te regelen, wat absoluut mogelijk is voor relatief eenvoudige gevallen. Het overige deel gaat naar een andere specialist dan de notaris, bijvoorbeeld een bedrijf dat gespecialiseerd is in nalatenschappen, zoals advocaat, makelaar of begrafenisondernemer.
Figuur 3. Heeft u voor de afhandeling van de nalatenschap een beroep gedaan op een notaris?
Redenen voor het inschakelen van een notaris
Eén op de twee Belgen denkt dat de notaris verplicht de nalatenschap moet regelen. Tal van Belgen doen inderdaad een beroep op een bekwaam expert om zich te laten ondersteunen bij de verschillende fases. Ze weten echter niet altijd dat het nooit verplicht is om de hulp in te roepen van een notaris.
De aangifte van nalatenschap is namelijk een soort van speciale ‘belastingaangifte voor nalatenschappen’ en is geen notariële akte. Ze kan dus worden opgesteld zonder de hulp van een notaris. Toch is het goed te weten dat het erfrecht een complexe materie is en dat men zich – afhankelijk van de situatie – beter laat begeleiden door een expert om fouten te vermijden met zware gevolgen als resultaat.
Noodzaak van het indienen van een aangifte van nalatenschap bij de belastingdienst
Meer dan 40% van de bevraagden in het kader van deze enquête is niet op de hoogte van de fiscale verplichtingen die er zijn in het kader van de nalatenschap.
In het geval van het overlijden van een familielid zijn erfgenamen namelijk verplicht om binnen vier maanden een aangifte van nalatenschap in te dienen bij de belastingdienst. Dit is een lijst met erfgenamen van de overledene en een inventaris van zijn/haar bezittingen (de (on)roerende goederen, banktegoeden, maar ook eventuele schulden) waarmee de fiscus het bedrag van de te heffen successierechten kan berekenen. Als de erfgenamen deze aangifte na verloop van tijd niet invullen en indienen, kunnen er hoge boetes volgen. Natuurlijk moeten andere eerder ‘administratieve’ zaken ook geregeld worden na een overlijden: verschillende instellingen inlichten (ziekenfonds, verzekeringsmaatschappij, pensioendienst of werkgever), alle contracten en abonnementen in naam van de overledene opzeggen, bankrekeningen deblokkeren enzovoort.
Om te onthouden
De wereld van de nalatenschappen en de verschillende stappen die rond een nalatenschap genomen moeten worden, zijn over het algemeen niet gekend bij het grote Belgische publiek. Tal van Belgen ouder dan 45 jaar hebben al eens een nalatenschap moeten afhandelen, maar weinigen van hen waren daar echt op voorbereid, omdat ze de verplichte stappen en de verschillende mogelijkheden om hulp in te schakelen niet kenden.
Om die lacunes aan te pakken, zijn verschillende acties mogelijk:
- Bewustwording over het nemen van initiatieven en stappen vóór het overlijden (denk aan planningstools zoals het testament, de zorgvolmacht, de wilsverklaringen vooraf, de overlijdens- en begrafenisverzekering en de schenkingen)
- Het doorbreken van het taboe rond nalatenschappen, zodat families meer durven te spreken over dit thema, gezamenlijke beslissingen kunnen nemen en zo bepaalde conflicten kunnen vermijden
- Duidelijk maken dat bij een nalatenschap niet per se een beroep op een notaris moet worden gedaan. Uiteraard is de hulp van een notaris in sommige specifieke gevallen wel noodzakelijk om bepaalde documenten te verkrijgen, maar veel fases kunnen erfgenamen zelf afhandelen. Dit kan gratis of voor een kleine vergoeding, afhankelijk van de expert die de familie begeleidt