Toenemende vraag naar thuiszorg
De Nederlandse bevolking vergrijst. Volgens het CBS (2023) zal het percentage 65-plussers in Nederland blijven stijgen. Deze demografische verschuiving brengt aanzienlijke gevolgen met zich mee voor de gezondheidszorg en de sociale ondersteuning. Dit is onder andere te zien in de toenemende verschuiving van verpleeghuiszorg naar thuiszorg. Door de verschuiving van intramurale zorg (verblijf in een zorginstelling) naar extramurale zorg, in combinatie met de toename van het percentage ouderen en chronisch zieken in Nederland (hierna ‘ouderen’ genoemd), neemt de vraag naar thuiszorg toe (Thijert e.a., 2024). Ouderen willen vaak zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving blijven wonen, maar hebben daarbij hulp nodig om dit te realiseren. Thuiszorg kan bestaan uit medische zorg, persoonlijke verzorging en huishoudelijke hulp. Deze zorg is gericht op het fysieke, sociale en emotionele welzijn van deze ouderen. Vele ouderen in de thuiszorg zullen huisdieren hebben.
Een huisdier is meer dan een maatje
Ouderen geven aan dat huisdieren heel belangrijk voor hen zijn (Reniers e.a., 2023). Een huisdier biedt niet alleen gezelschap, maar ouderen geven aan dat de aanwezigheid van een huisdier gunstig is voor de ervaren kwaliteit van leven doordat het een gevoel van verbondenheid en verantwoordelijkheid biedt en daarnaast ook routine (McConnell e.a., 2011). Huisdieren stimuleren sociale interactie, ook met andere mensen, wat kan leiden tot een groter sociaal netwerk. Bovendien hebben studies aangetoond dat interactie met een huisdier, zoals het aaien ervan, kan helpen bij het verlagen van stress en angst, wat bijdraagt aan een beter emotioneel welzijn voor ouderen (Enders-Slegers, 2023).
Daarnaast kan de aanwezigheid van een huisdier bijdragen aan een betere lichamelijke gezondheid. Het verzorgen van en bewegen met een huisdier, zoals het wandelen met een hond, kan het risico op aandoeningen zoals obesitas en hart- en vaatziekten verminderen (Martins e.a., 2023). De zorg voor een huisdier kan structuur aanbrengen in het dagelijks leven en biedt ouderen een gevoel van verantwoordelijkheid en zingeving (Enders-Slegers, 2016; Beck &Katcher, 2003; Reniers e.a., 2024). Huisdieren maken op deze manier deel uit van het steunsysteem van ouderen en dragen bij aan hun algemene welzijn (Enders-Slegers, 2000, 2016). Vanwege het belang van huisdieren in het leven van ouderen zou er binnen de persoonsgerichte zorg ook gerichte aandacht moeten zijn voor de band tussen ouderen en hun huisdieren.
Eenzaamheid en sociale isolatie
Eenzaamheid en sociale isolatie komen vaak voor onder ouderen, met grote gevolgen voor hun mentale en fysieke gezondheid (Declercq e.a., 2024). Studies tonen aan dat eenzaamheid kan leiden tot een verhoogd risico op depressie, angststoornissen en zelfs een slechter immuunsysteem (Cacioppo&Cacioppo, 2018). Naarmate mensen ouder worden, neemt de kans op het verliezen van een partner, vrienden en familie toe, wat de ervaring van eenzaamheid en sociale isolatie kan verergeren (Victor & Yang, 2012). Om eenzaamheid en sociale isolatie bij ouderen te bestrijden, zijn verschillende oplossingen mogelijk. Gemeenschapsinitiatieven, zoals sociale clubs en activiteiten voor ouderen, kunnen helpen om sociale interactie te bevorderen. Daarnaast kunnen technologie en digitale communicatie, zoals videobellen, ouderen in staat stellen contact te houden met vrienden en familie, zelfs als ze fysiek niet in staat zijn om elkaar te ontmoeten (Wu e.a., 2020). Professionele hulpverlening, zoals counseling en therapie, kan effectief zijn in de aanpak van de emotionele aspecten van eenzaamheid. Ook huisdieren kunnen een cruciale rol spelen in het verminderen van eenzaamheid bij ouderen.
Wie laat de hond uit?
Wanneer ouderen langdurige thuiszorg ontvangen, zijn hun mogelijkheden om zelfstandig voor een huisdier te zorgen vaak beperkt. Meestal wordt deze zorg door de omgeving van de oudere overgenomen. Dit kan echter een extra belasting opleveren, naast de andere taken die zij als mantelzorger uitvoeren. Het is daarom belangrijk dat ouderen, en met name degenen die thuiszorg ontvangen, samen met hun mantelzorgers nadenken en duidelijke afspraken maken over de verzorging en het welzijn van het huisdier.
Hierbij dienen onderwerpen aan bod te komen, zoals wie verantwoordelijk is voor de zorg van het huisdier, bijvoorbeeld het geven van eten en uitlaten, en wie deze taken overneemt als het de oudere en zijn of haar naasten niet meer lukt. Zorgverleners kunnen hierin een belangrijke rol spelen door ouderen bewust te maken van de (on)mogelijkheden en verantwoordelijkheden die gepaard gaan met het houden van een huisdier. Daarnaast kunnen zij wijzen op mogelijke oplossingen om de relatie tussen de oudere en het huisdier zo lang mogelijk in stand te houden.
Het PET@home project
In het kader van het zogeheten PET@home project hebben onderzoekers van de Open Universiteit en het Radboudumc een toolkit ontwikkeld die helpt om ouderen met huisdieren, mantelzorgers en zorgverleners bewust te maken van belangrijke aspecten rondom huisdieren. De PDT@home Toolkit is ontwikkeld in samenwerking met ouderen met huisdieren, mantelzorgers en zorgverleners van onder andere de Zorgboog in Bakelen Buurtzorg in Ammerzoden. De toolkit helpt om met elkaar het gesprek aan te gaan over de zorg voor het huisdier en om te ondersteunen bij het vastleggen van afspraken hierover.
Het PET@home project maakt voornamelijk gebruik van kwalitatieve methoden, zoals interviews en focusgroepen met zorgcliënten, hun naasten en zorgverleners. De ontwikkeling hiervan was een iteratief proces met verschillende fases waarin gemiddeld per studie ongeveer zeven deelnemers per groep hebben deelgenomen aan interviews (dus zeven cliënten, zeven mantelzorgers en zeven zorgverleners). Meer informatie hierover is te vinden in de gepubliceerde artikelen. Zoals uit andere literatuur blijkt, hebben ook de deelnemers aan dit project aangegeven dat huisdieren een positieve impact hebben op het welzijn van thuiszorgcliënten: huisdieren hielpen hen sociale contacten te leggen en te onderhouden, en ze boden plezier en emotionele steun. Daarnaast bleek dat het zorgen voor een huisdier ouderen motiveert om actiever te blijven, wat mogelijk bijdraagt aan hun fysieke gezondheid. De materialen in de toolkit kunnen cliënten, naasten en zorgverleners ondersteunen bij de aanwezigheid van huisdieren in de langdurige thuiszorg.
PET@home Toolkit
Alle materialen van de toolkit zijn vrij te raadplegen of te downloaden. De toolkit bevat onder meer een e-learningmodule , waarin zorgverleners leren over de betekenis van de mens-dier relatie voor ouderen en hoe zij deze relatie kunnen inzetten om de omgang met cliënten te verbeteren. Daarnaast bevat de toolkit een informatiebrochure voor ouderen en naasten, een checklist voor zorgplangesprekken, gesprekskaarten, een implementatiewijzer en twee leaflets, namelijk één over dierenwelzijn en één met communicatietips.
De PET@home Toolkit bevordert het voeren van gesprekken, het maken van plannen rondom huisdieren, en het verbeteren van het welzijn van de huisdieren van thuiszorgcliënten en daarmee ook het welzijn van de ouderen zelf. De toolkit en meer informatie over het project zijn te vinden op https://www.ukonnetwerk.nl/tools/pet-home.
De vergrijzing van de Nederlandse bevolking vraagt om gerichte maatregelen om de kwaliteit van leven van ouderen te waarborgen. Omdat veel onderzoek suggereert dat huisdieren positieve effecten hebben op ouderen, is het belangrijk dat de band met het huisdier zo lang mogelijk in stand wordt gehouden. Ook wanneer mensen ziek worden en thuiszorg nodig hebben. DePET@home Toolkit biedt ondersteuning hierbij. Door de rol en betekenis van huisdieren voor cliënten in de thuiszorgserieus te nemen, kunnen we bijdragen aan het behouden of verbeteren van de levenskwaliteit van ouderen, terwijl tegelijkertijd rekening gehouden wordt met het welzijn van hun huisdieren.
Literatuur
Een uitgebreide literatuurlijst is op te vragen bij sylvia.keizers@ou.nl