Ouderenzorg is een dienmodel; in de ouderenzorg draait het om mensen. Verandert de ouderenzorg in een verdienmodel? Deze editie van Geron zoomt met drie thema-artikelen en een boekbespreking in op de financiering van de ouderenzorg door privékapitaal en winstuitkeringen en de gevolgen daarvan voor de kwaliteit, betaalbaarheid en toegankelijkheid van de geleverde zorg in Nederland en in Vlaanderen.
Niet alleen excessieve winstuitkeringen in de zorg, ook niet-integere zorgaanbieders die uit zijn op persoonlijk gewin tasten de kwaliteit, betaalbaarheid en toegankelijkheid van de zorg aan. De commerciële Franse woonzorggroep Orpea, sinds dit jaar opererend onder de naam Emeis, is actief in 20 landen, waaronder Nederland en België. In 2023, in de nasleep van het schandaal waarbij Orpea moest worden gered door de Franse overheid, hoopte Hilde Crevits, de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (WVG), de commercialisering van de ouderenzorg en de daarmee samenhangende wantoestanden en malversaties tegen te gaan met een wettelijk verankerd verbod op het maken van winst op residentiële zorg én door meer (financiële) controles en transparantie in de boekhouding. In mei 2024 kreeg haar decreet geen groen licht van het Vlaams parlement.
Anders dan in Vlaanderen is in Nederland een meerderheid in de Tweede Kamer vóór een verbod en ook voor beperkingen van winstuitkeringen in de zorg, maar weigert de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) dit in te voeren. Fleur Agema is, net als haar voorganger Conny Helder, tegen een verbod op private investeerders en winstuitkeringen in de zorg, maar verzet zich niet tegen beperkingen van excessieve winstuitkeringen. Zij is van mening dat privékapitaal tot innovatie en doelmatigheid leidt, die dringend nodig zijn vanwege personeelstekorten en de financiering van de zorg en daarmee kan helpen om de zorg kwalitatief, toegankelijk en betaalbaar te houden.
In het eerste thema-artikel beantwoordt Maarten Rutgers de vraag ‘Hoe zit het met winst in de ouderenzorg?’ De Tweede Kamer vindt al jaren dat winst in de gezondheidszorg een probleem vormt, in ieder geval in de ouderenzorg, mede omdat de zorg voornamelijk met gemeenschapsgeld wordt betaald. Positieve exploitatieresultaten (winsten) zijn noodzakelijk. De hete hangijzers zijn de meer dan noodzakelijke winst en de winstuitkering. Daarnaast is het te gemakkelijk om een zorginstelling op te zetten en een vergunning te verkrijgen. Ook is het toezicht op deze zorgondernemingen door de Nederlandse Zorgautoriteit, de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en de gemeenten vrijwel afwezig. De overheid moet kritischer zijn bij aanvragen voor toetreding tot het stelsel door zorgaanbieders, winstuitkeringen aan banden leggen, maar niet geheel verbieden, wel scherp controleren, en het toezicht op kwaliteit door de daartoe bevoegde instanties verbeteren. Voorlopig blijft de ouderenzorg voor nogal wat investeerders en aanbieders van zorg een wingewest.
André den Exter gaat in zijn thema-bijdrage ‘Keuzevrijheid, persoonsgebonden budgets en zorgcowboys’ nader in op de consequenties van winstuitkering in de zorg, mede in het licht van de keuzevrijheid van verzekerden om hun zorgaanbieder te kiezen. Het toverwoord daarbij is het persoonsgebonden budget (pgb), ofwel zorg op maat. Schaarste aan professionele zorgaanbieders en meer concurrentie op basis van de prijs en geleverde pgb-zorgpakketten (marktwerking) hebben er toe geleid dat dubieuze niet-gekwalificeerde zorgaanbieders met louter financiële motieven zich aanbieden op de (thuis)zorgmarkt. In combinatie met de gebrekkige controle is het risico op onrechtmatig gebruik van pgb-gelden (zorgfraude) door zorgaanbieders en gebruikers fors toegenomen. Inzetten op versterking van fraudebestrijding heeft uiteraard zin volgens Den Exter, maar nog beter is het bezinnen op het pgb en afschaffing van de keuzevrijheid van verzekerden.
Jozef Pacolet onderzoekt in het thema-artikel ‘Eigendomsstructuur van woonzorgcentra in Vlaanderen’, toegespitst op woonzorgcentra, de ontwikkeling van de eigendomsstructuur gedurende de afgelopen twee decennia en welke gevolgen dit heeft. Hij laat cijfermatig zien dat de afgelopen jaren een verschuiving heeft plaatsgevonden van publieke en private non-profit naar private for-profit zorgaanbieders, ondanks dat die zorg in sterke mate collectief gefinancierd wordt. Het afgelopen decennium was de groei van het aantal woongelegenheden (bedden) volledig op conto van de for-profit sector. Daarbij wordt terecht de vraag gesteld: privatisering omdat de publieke en private non profit in gebreke blijft? De eigendomsstructuur heeft aantoonbare invloed op de prijs, de personeelsinzet en kwaliteit van de geleverde zorg. De normerende, erkennende en controlerende overheid, die ervoor moet zorgen dat deze verschillen niet optreden, schiet tekort.
Lei Delsen bespreekt het boek Gekaapt door het kapitaal. Zorg, onderwijs, wonen en kinderopvang van Mirjam de Rijk. Volgens Van Dale is kapen iets “behendig wegnemen”. Het boek staat op de shortlist van de PrinsjesBoekenprijs, de prijs voor het beste politieke boek van 2024.
Naast deze thema-artikelen bevat de nieuwe editie van Geron uiteraard ook een variatie aan andere interessante artikelen over de wereld van de ouderen binnen de vier domeinen van Geron: Arbeid & Inkomen, Wonen & Mobiliteit, Participatie & Ontwikkeling en Gezondheid & Zorg, en vindt u ook andere vaste Geron-rubrieken weer terug.
Lei Delsen