Stemmen ouderen anders en kijken zij anders naar de politiek?
De bijdrage van Harry van Dalen voor Nederland roept op om de oudere als kiezer niet uit te vlakken. Aan de hand van recente cijfers vergelijkt hij opvattingen van ouderen en ‘jongeren’ over politiek en democratie. Een eerste kennismaking met de resultaten voor Nederland leert ons dat het vertrouwen in de politiek nog redelijk positief is en dat ouderen minder sympathie hebben voor extreme partijen. Maar de studie leert ook dat het vertrouwen daalt met de leeftijd. Sadder and wiser. Volgens van Dalen is de meest directe manier om invloed uit te oefenen als ouderen, het oprichten van een partij die de belangen van ouderen verdedigt. Dit kan succesvol zijn, de ouderenpartij 50Plus is daar een voorbeeld van. Maar dit gaat niet zonder slag of stoot, en van Dalen vraagt zich dan ook af of de ouderen hun weg ook wel vinden in de politiek zonder een specifieke ouderenpartij.
Een eerste aanzet tot vergelijking tussen Vlaanderen en Nederland is er alvast als wij de bijdrage van Van Dalen zetten naast deze van Ambroos Verwee, Jonas Lefevere & Stefaan Walgrave. Laatstgenoemden vroegen wij om op basis van ‘De Stemming 2022’ een analyse van het kiesgedrag in Vlaanderen naar leeftijd te maken. Dit leidde tot onverwachte verschillen tussen het kiesgedrag van de 65+ vergeleken met de rest van de bevolking, en zal politici tot nadenken stemmen. Het maakt ons trouwens erg benieuwd hoe het vertrouwen in de politiek in Vlaanderen naar leeftijd zal zijn, nu ‘De Stemming 2023’ in Vlaanderen aantoont dat dit vertrouwen op dit moment tanend is, en dat ondermeer het vertrouwen in de democratie in Vlaanderen lager ligt dan in Nederland (Walgrave, Lefevere, 2023, slide 34). Misschien stof voor een nieuwe vraag aan deze auteurs voor een bijdrage voor Gerōn.
Graag zouden wij op basis van deze thema-artikelen benadrukken dat de belangen van ouderen uiteindelijk ook de belangen van alle kiezers zijn. Want ooit worden jongeren ouderen, en ouderen zijn ooit jong geweest.
Ouderen zijn net zoals de anderen
In artikelen met een wat sterkere persoonlijke insteek, vroegen wij Eric Van Rompuy om de brug te maken naar zijn jaren als jongerenvoorzitter en nu, voorzitter van de senioren. Aan Katlijn Malfliet, Oost-Europakenner en vier jaar vicerector van de KU Leuven, vroegen wij waarom zij zich zorgen maakt over de politieke (on)macht van de ouderen.
Voor Van Rompuy is er een verschil in de rol van jongerenvoorzitter en seniorenvoorzitter, maar niet in de opvattingen en ambities. En één zaak is zeker, ook ouderen willen net als jongeren inspelen op de veranderende tijden. Times they are changing is wat hij nu observeert, maar wat Bob Dylan zong toen hij jong was. Hij heeft zijn hele loopbaan in zijn memoires betiteld als ‘Rebel’ (Van Rompuy 2021). Geen wonder dat hij sympathie heeft van een recent boek van Ann Peuteman over ouderen, met diezelfde titel ‘Rebels’. Hetzelfde is de sympathie die Katlijn Malfliet heeft voor de oproep tot burgerlijke ongehoorzaamheid, die zij leest bij Jean Paul Van Bendegem (zie boekbespreking in Gerōn 2021, nr.4). Het wordt tijd dat de perceptie over ouderen verandert. Ouderen zijn net zoals de anderen. Er is ook geen tegenstelling tussen generaties. In het artikel als seniorenvoorzitter anno 2023 beklemtoont Eric Van Rompuy dat de overheidsschuld een zware hypotheek legt op de komende generaties. In zijn memoires (Van Rompuy, 2021) beschrijft hij hoe hij als jongerenvoorzitter einde jaren zeventig, begin jaren tachtig, hamerde op de sanering van de publieke financiën om geen last te leggen op de toekomstige generaties.
De bijdrage van Eric Van Rompuy toont aan dat de ouderen de deelname aan de politiek perfect kunnen realiseren in een politieke partij zelf, als men hen maar ‘au serieux’ neemt. Zijn bijdrage, samen met die van Katlijn Malfliet, toont aan dat het daaraan nog altijd schort in een samenleving die ouderen nog steeds betuttelt, of misschien zelfs discrimineert, in daad, maar zeker in woord en perceptie. Malfliet beschrijft in haar korte essay dat de ouderen een schat aan menselijk kapitaal zijn die hun bijdrage kunnen leveren aan het debat over wat beter kan en moet in de maatschappij. Maar zij roept de ouderen op om zichzelf te manifesteren als rijkdom van de maatschappij en hiertoe de moed moeten vinden om betrokken te zijn. De rebellie die doorklinkt bij deze senioren, is niet tegen de politiek, maar tegen de betutteling door de anderen – en misschien ook door zichzelf. Tevens is de vraag, net als bij van Dalen, of ouderen daarvoor wel een eigen partij nodig hebben.
…of toch niet?
Maar toch, ouderenbeleid en adequate sociale bescherming voor ouderen is een métier op zich. En ouderenorganisaties hebben een lange traditie van legitimiteit en democratische vereniging, als socio-culturele vereniging, maar ook als belangenbehartiging. Guido Cuyvers, Belgisch vertegenwoordiger in het AGE Platform Europe, schetst in zijn bijdrage aan deze editie van Gerōn een perfect geoliede groepering van ouderverenigingen op Europees niveau. Deze groepering manifesteert zich zonder schroom als lobbyist op Europees niveau en realiseerde de aanstelling van een Europees Commissaris als vicepresident om de impact van de demografische veranderingen te coördineren. Maar AGE is ook een platform van kennisdeling en inspiratie, zelfs van kennisontwikkeling via onderzoek. Haar focus ligt op de Europese Commissie en het Europees Parlement, en niet op de derde speler, de Europese Ministerraad, die vermoedelijk meer het speelveld is van de nationale ouderenverenigingen. Invloed kan (en moet?) dus ook buiten de nationale politiek om.
Zo lang mogelijk
Philippe Niclaes (2022) maakte onlangs een documentaire over drie Vlaamse buurtwinkels, waar oudere eigenaars stelden die winkels open te houden ‘zolang zij nog kunnen’. De docu ging over de teloorgang van de buurtwinkel, en de eigenaars die dat nog even wilden uitstellen. Welnu, zover is het nog niet in de politieke winkel. Alhoewel, traditionele partijen kalven soms af en nieuwe komen maar verdwijnen (zeker in Nederland) al even snel. Maar wat met de ouderen, als voorwerp van beleid, als deelnemer aan het beleid, en als kiezer en burger? Het antwoord in dit themanummer van Gerōn is dat de ouderen zich het best zo lang mogelijk blijven interesseren en inzetten in de politiek, en dit blijkbaar ook willen.