Aan de andere kant komen burgerinitiatieven spontaan van de grond op basis van ideeën en engagement van mensen. Zelforganisaties van burgers zijn vaak een correctiemechanisme voor het falen van de overheid en van de markt. Hoewel ook in het verleden allerlei vormen van collectieve acties ontstonden, wijst Tine De Moor op verschillen met de huidige acties. Zo worden onder meer de doelstellingen van de nieuwe collectieven vaak opgesplitst – bijvoorbeeld een energiecollectief, een zorgcollectief … – en ook het engagement van mensen verschilt in de zin dat dit in het verleden vaak langdurig was.
Tom Braes pleit in zijn bijdrage voor een systeembenadering met een expliciete keuze voor interconnectiviteit en complementariteit en voor openheid en een brede blik. Burgerinitiatieven vergen samenwerking van meerdere partijen waarbij burgers, professionals en de overheid met elkaar in dialoog moeten treden. Het is voor beleidsmakers en organisaties erg belangrijk na te denken over hoe ze zich het beste positioneren ten aanzien van dit soort engagement en solidariteit.
Onderzoek wijst uit dat de tussenkomst of samenwerking met professionelen nodig en nuttig is. Een aantal praktijkvoorbeelden wijzen op de rol van sociaal werkers in het ondersteunen van burgerinitiatieven waarbij stimuleren, verbinden en faciliteren belangrijke taken zijn. Andere maatschappelijke organisaties kunnen eveneens steun verlenen maar soms kunnen initiatieven ook geheel op eigen kracht succesvol zijn.
Gelet op de toenemende vergrijzing op het platteland en de afnemende dorpsbinding betoogt Lotte Vermeij dat het zelforganiserende vermogen van dorpen dreigt te worden aangetast. Zij pleit in haar bijdrage voor het zoeken naar nieuwe bronnen van sociale cohesie waarbij ouderen centraal staan.
In het interview geeft Thijs van Mierlo aan dat de samenleving zelf zoveel mogelijk in staat moet zijn om vorm te geven aan de leefomgeving. Als directeur van het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA) gaat hij op zoek naar wat mensen zelf en gemeenschappen samen kunnen bereiken. Zo spelen bijvoorbeeld buurtinitiatieven een grote rol in het verminderen van eenzaamheid, want ze brengen mensen samen. Alleen al daarom verdienen ze alle aandacht.