Onze samenwerking, die ooit begon met mijn doctoraatsverhandeling over Ouderen en Wonen – mede mogelijk gemaakt door de Stichting Bevordering Active Ageing – heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een gedeelde passie voor thema’s rond ouder worden en de rol van ouderen in de samenleving. En nu, met zijn toetreding tot de redactie van het tijdschrift Geron, lijkt het alsof onze paden opnieuw samenkomen. Maar er is meer. Tinie Kardol bracht in 2024 zijn boek ‘De Staatsinjectie’ uit. Het boek schetst een grimmig toekomstscenario waarin de Nederlandse regering een ‘Wet verplichte levensbeëindiging’ invoert, die ouderen verplicht hun leven te beëindigen na hun 85e verjaardag. Met de nodige humor neemt hoofdpersonage Ad Stevens de lezer mee in zijn strijd tegen deze wet, terwijl hij zich afvraagt of de overheid wel het recht heeft om zo’n beslissing te nemen. Het boek is een aanzet tot reflectie over de rol van de staat, de beeldvorming over ouderen, de organisatie van de zorg en de waardigheid van het leven op hoge leeftijd.
Voor de lezers van Geron is het van belang om stil te staan bij de vraag welke plaats ouderen innemen in onze samenleving. In onderstaand interview gaan we dieper in op de boodschappen van De Staatsinjectie en hoe deze aansluiten bij Kardols visie op het huidige en toekomstige ouderenbeleid. Tegelijkertijd bespreken we zijn nieuwe rol bij Geron en wat hij hoopt bij te dragen aan het tijdschrift.
An-Sofie: “De Staatsinjectie doet nogal wat stof opwaaien. Het schetst een dystopisch toekomstbeeld waarin ouderen door de staat verplicht worden hun leven te beëindigen. Wat was jouw drijfveer om dit verhaal te schrijven?”
Tinie: “Het idee voor het boek onstond eigenlijk al in 2017 toen ik het fragment rond de Staatsinjectie schreef in mijn vorige boek ‘Oud worden is niet voor watjes’ en het thema liet me niet meer los en dus besloot ik het verder uit te werken. De Staatsinjectie gaat over de vraag welke plaats ouderen in onze samenleving innemen. Ze worden vaak gezien als een ‘kostenpost’: de zorgkosten stijgen en de pensioenen zijn nauwelijks nog te betalen. In een tijd van economische schaarste wordt dat beeld alleen maar aangescherpt. Het gaat zo ver dat ouderen niet alleen dit beeld krijgen opgedrongen, maar er zelf ook nog in gaan geloven. Met de Wet Verplichte Levensbeëindiging ontstaat er een situatie waarbij niet alleen ouderen maar ook hun directe nabestaanden geconfronteerd worden met financiële belangen, zo krijgt deze laatste een aantrekkelijke vergoeding voor het overlijden van hun familielid. Het hoofdpersonage Ad Stevens, die fel gekant is tegen deze wet, ziet dit als een manipulatie door de overheid. Het boek gaat ook over de vraag of de overheid het recht heeft te beslissen over levensbeëindiging van mensen en of een medische beroepsgroep, die is opgeleid om mensen het leven te laten behouden, daar een rol in wil spelen.”
“Ik wil mert dit boek aandacht vragen voor de rol van ouderen in onze samenleving, voor de situatie dat normen en waarden rondom levensbeëindiging opschuiven in een richting waarvan we ons moeten afvragen of we dat willen. We zien in het boek ook hoe ouderen, in dit geval met name de hoofdpersoon, worstelen met de rol die ze willen innemen en die ze krijgen opgedrongen.”
An-Sofie: “Hoofdpersonage Ad Stevens is 84 jaar en weigert zich neer te leggen bij zijn lot. Waarom koos je voor dit personage en hoe hebben persoonlijke ervaringen jouw boek mogelijks beïnvloed?”
Tinie:“Er zijn zeker enkele persoonlijke ervaringen verweven in het boek. Mijn vader heeft in zijn laatste jaren in een verpleeghuis een onverwachts gelukkige periode gekend in mijn beleving. Ik zag een man die, ondanks de omstandigheden, ongetwijfeld genoot van het leven. Ad Stevens weerspiegelt voor mij die veerkracht en levenszin. Hij is vitaal, nieuwsgierig en wil nog lang niet dood. Maar hij wordt geconfronteerd met een systeem dat hem reduceert tot een nummer, een kostenpost. Door zijn ogen zien we hoe absurd en onmenselijk zo’n wet eigenlijk is. Tegelijkertijd laat hij zien dat ouderen niet zomaar slachtoffers zijn – ze kunnen ook strijden voor hun rechten en waardigheid. Ook thema’s zoals de relatie met kleinkinderen komen naar voren, waarbij de realiteit is dat het ondersteunen van zorgbehoevende ouderen vaak niet haalbaar is met de huidige gezinssamenstellingen en individualistische cultuur.”
An-Sofie: “Je hoopt dat het boek discussies op gang brengt. Welke discussies zou je willen zien?”
Tinie: “Ik hoop dat mensen gaan nadenken over de rol van de overheid in hun leven. Hoe ver mag de staat gaan in het reguleren van het leven? En wat betekent het om waardig oud te worden? Daarnaast hoop ik dat het boek een debat opent over de waarde van ouderen in de samenleving. We moeten af van het idee dat ouderen alleen maar een last zijn of zorg nodig hebben. Ze hebben zoveel kennis, ervaring en wijsheid te bieden en daarnaast speelt een aanzienlijke groep ouderen vandaag al een grote rol dat vaak onderschat wordt, denk maar aan vrijwilligerswerk, zorg voor (klein)kinderen, het verenigingsleven, et cetera.”
An-Sofie: “Verder bouwend op wat je hier zegt, in het boek wordt er vanuit de samenleving inderdaad eerder negatief naar ouderen gekeken. Je gebruikt zelfs het woord ‘kinnesinne’ – wat zoiets betekent als ‘wrok’ of ‘haat’, en omschrijvingen als ‘ouderen als onkruid van de samenleving’. Ziet je dit ook in de realiteit?”
Tinie: “Wat de politiek doet in het boek, en daarmee brede groepen uit de samenleving meekrijgt, is ouderen niet zozeer als zondebok aanwijzen, maar als potentiële redder van een economisch in verval geraakte samenleving. In het boek zie je dit terug in de rondrit in een pausmobiel, de opgetuigde afscheidsviering op geselecteerde locaties en de manipulatieve bewering dat ouderen hun leven opofferen voor een betere toekomst van de achterblijvers. De grootste christelijke partij in de Tweede Kamer maakt zelfs een vergelijking met Christus die ook voor de mensheid is gestorven. In de realiteit zien we dat ouderen vaak worden gezien als een last, terwijl ze ook veel te bieden hebben. Het is belangrijk dat we dit beeld bijstellen en ouderen zien als waardige deelgenoten van de samenleving. We moeten meer aandacht hebben voor het ‘maatschappelijk rendement van ouderen’ om het zo te noemen,. Zoals ik al zei, er is een groot potentieel aan talent, ervaring en wijsheid aanwezig binnen de groep en we moeten ons de vraag stellen: ‘hoe kunnen we dit als samenleving benutten?’ Op deze wijze bieden we ouderen ook keuzemogelijkheden wanneer ze met pensioen zijn: dat ze een rol kunnen kiezen waar ze zich goed bij voelen. Dus wat je leuk vindt om je voor de engageren.”
An-Sofie: “Moeten we volgens jou allemaal, ook ouderen, wat rebelser zijn als het over ouderenrechten gaat?”
Tinie: “In Nederland maken ouderen politiek gezien geen gezamenlijke vuist. Er is eerder sprake van politieke versnippering, waardoor geen machtspositie wordt gecreëerd. Het ontbreekt aan politiek draagvlak over ouderenbeleid. Het gaat meer om thema’s zoals euthanasie, voltooid leven, de druk op zorginstellingen en de betaalbaarheid van pensioenen dan over de potenties van ouderen. Collectivisme, als ouderen zich verenigen gesteund door het idealisme van jongere groeperingen in de samenleving, zou een succesvolle strategie kunnen zijn. Als ouderen zich politiek zouden verenigen, zouden ze met 35 stemmen de grootste partij van Nederland kunnen zijn.”
An-Sofie: “Zorg voor ouderen is één van de centrale thema’s van het boek, wat zijn volgens jou de grote uitdagingen binnen de ouderenzorg vandaag en hoe kunnen we deze aanpakken?”
Tinie: “Een grote uitdaging is het werken aan medeverantwoordelijkheid van burgers voor maatschappelijke vraagstukken. Voed jongere kinderen thuis en op scholen op met zorgzaamheid voor hun familieleden en anderen. Laat pensionering niet het einde van maatschappelijke betrokkenheid betekenen. Bevorder en subsidieer intergenerationele activiteiten. Dit thema, zij het wat subtieler, komt ook in het boek aan bod door de relatie die Ad heeft met zijn kleinkinderen. Hoewel grootouders vaak heel wat tijd spenderen met jonge kleinkinderen en bepaalde zorgtaken op zich nemen, is deze betrokkenheid vaak minder aanwezig in de omgekeerde relatie. Als de kleinkinderen ouder worden en de grootouders worden hulpbehoevend stellen we vast dat kleinkinderen het laten afweten en dat dit doorgaans nog goed gepraat wordt door de grootouders. Maar het legt een maatschappelijk probleem bloot. De maatschappelijke verantwoordelijkheid voor zorg moeten we vergroten en dit kan volgens mij onder meer door in te zetten op intergenerationele activiteiten die zowel inzicht, betrokkenheid als verbinding bevorderen.”
An-Sofie: “In het boek gaat het over ‘de overheid die zich steeds meer zeggenschap over het leven van burgers toe-eigent’. Is dit vandaag zo volgens jou?”
Tinie: “We zitten in een tijdperk waar populistische stromingen de overhand krijgen. Dit betekent dat het oog voor de nuances wat minder goed is. De zorg is bij uitstek een terrein waar emoties de overhand hebben, maar deze worden ondergesneeuwd door financieel-economische bezuinigingsmotieven. Een maatschappelijk debat, ingegeven door praktijkvoorbeelden uit de zorg die mensen raken, over de vraag wat we voor de zorg over hebben en welke premiebijdragen we hiervoor billijk vinden, helpt ons misschien een stukje op weg. Meer fundamentele oplossingen volgens mij zijn het aanpassen van de collectieve arbeidsovereenkomsten op het gebied van de pensionering. Ik denk dat meer sectorale afspraken moeten komen over het uittreden en vervolgens dat het meer geïndividualiseerd moet worden.”
An-Sofie: “Denk je dat ‘gerontocide’ ooit een realiteit zou kunnen worden?”
Tinie: “Haha, ik ben gelukkig positiever ingesteld en denk dat gerontocide een te beladen iets is om realiteit te worden. Aan de andere kant ben ik er wel van overtuigd dat we een tijdperk ingaan waarin het wel of niet behandelen van mensen op leeftijd en gelijkaardige ethische kwesties – veel meer dan nu en ook meer openlijk – bepaald zal gaan worden door financiële afwegingen. En het debat hierover is belangrijk, zodat het ook uit zijn beladenheid wordt gehaald. Maar wel met een zekere waakzaamheid over wie de regie in handen heeft bij deze kwesties en vanuit welke motieven ze vertrekken.”
An-Sofie: “Je bent recent toegetreden tot de redactie van Geron. Wat was jouw motivatie om je hierbij aan te sluiten?”
Tinie: “Het toetreden tot de redactieraad voelt als een logische stap in mijn carrière. Geron biedt een platform voor discussies over belangrijke kwesties rond ouder worden in een veranderende samenleving, waaronder beeldvorming van ouderen, zorg en levenseinde. Ook in de komende edities komt het thema levenseinde aan bod, en in veel thema’s zit meer of minder expliciet de beeldvorming over en van ouderen verweven. Het mooie van Geron vind ik ook dat het een podium biedt voor een diversiteit aan artikelen, ook voor jonge schrijvers die niet de mogelijkheid hebben om hun artikel in een duur vaktijdschrift te plaatsen. Ik hoop alvast dat mijn expertise in de toekomst mee ingezet kan worden in de verdere inhoudelijke vormgeving van het tijdschrift en zo mijn stem mee te laten horen en schouders te zetten, zodat deze thema’s beleidsmakers, zorgprofessionals, onderzoekers en de samenleving als geheel bereiken. Want we moeten samen nadenken over hoe we naar het ouder worden kijken en vanuit welke waarden we dat doen.”
An-
Het interview met Tinie Kardol maakt duidelijk dat zijn boek De Staatsinjectie meer is dan louter een indringende roman – het is een oproep tot reflectie over de rol van ouderen in de samenleving en de grenzen van staatsmacht. Zijn toetreding tot de redactie van Geron past perfect bij deze missie. Samen kunnen we werken aan een samenleving waarin ouderen niet alleen worden gezien, maar ook gehoord en gewaardeerd. En als het van Kardol afhangt, kan deze boodschap, net als die van Ad Stevens, met de nodige humor en vindingrijkheid worden overgebracht. Want zoals Ad zou zeggen: “Je bent nooit te oud om de boel een beetje op stelten te zetten.”
De Staatsinjectie uitgegeven bij Uitgeverij Blauwburgwal en is zowel in paperback als E-book beschikbaar. Meer info: https://www.blauwburgwal.nl/product/de-staatsinjectie-roman/