De dorpsondersteuner: schakel in het lokale netwerk
In de gemeenten Dinkelland en Tubbergen zijn 13 dorpen actief aan de slag gegaan met een dorpsondersteuner. Wat begon als een burgerinitiatief, is uitgegroeid tot een krachtig en professioneel netwerk dat de leefbaarheid versterkt en de druk op de zorg verlaagt. Een dorpsondersteuner is een lokaal betrokken professional die inwoners helpt bij vragen over welzijn, zorg, participatie en leefbaarheid. Dorpsondersteuners kennen we onder verschillende namen, zoals wijkcoach, wijkmakelaar, buurtcoach en wijkondersteuner. Deze professionals worden door gemeenten gefinancierd en kunnen in dienst zijn van de dorpscoöperatie, gemeente of welzijnsorganisatie. Ze zijn veelal hbo-opgeleid, hebben de nodige ervaring binnen zorg en welzijn en hebben vaak het lef om de systemen ter discussie te stellen. Van belang is dat de dorpsondersteuner staat voor het belang van de inwoners van een dorp of wijk. Soms moet een dorpsondersteuner buiten de lijntjes durven kleuren om te doen wat nodig is voor een inwoner of dorp en wijk. Wanneer de professional inhoudelijk wordt aangestuurd door de inwoners zelf en in opdracht van inwoners werkt, hebben we het over de ondersteuner zoals in dit artikel bedoeld.
Een dorpsondersteuner: “Het fijnste van dit werk vind ik dat je heel erg dicht bij de mensen kunt zijn, zonder allerlei protocollen. Niet moeilijk doen als het makkelijk kan.”
Ze zijn zichtbaar in het dorp, kennen de mensen en weten wat er speelt. Ze fietsen letterlijk rond en maken praatjes, doen een keer mee bij activiteiten en zijn verbonden aan een werkgroep van inwoners waar ze mee samenwerken. Ze signaleren vroegtijdig als er hulp nodig is, verbinden inwoners met elkaar en met lokale voorzieningen. Hun kracht zit in de combinatie van nabijheid, het vertrouwen en de kennis van het lokale informele en formele netwerk. Het samenwerken van lokale partijen vanuit eenzelfde visie zorgt voor een sterke sociale basis van een dorp of wijk.
De winst voor de burger: nabijheid en regie
Uit verschillende onderzoeken en uit de verhalen van ouderen zelf komt naar voren wat de dorpsondersteuner voor inwoners betekent (NLVE, 2024). Belangrijke aspecten zijn de toegankelijkheid, de lokale verbinding en het inzetten op de autonomie van de inwoners:
- Toegankelijke hulp: geen ingewikkelde loketten, maar een vertrouwd gezicht in het dorp.
Een dorpsondersteuner: “Bij mij geen etiketjes, je hoeft niks aan te vragen. Als je zegt: wil je even komen want er is wat, dan kom ik gewoon. Het zit gewoon heel erg in laagdrempelig, puur menselijk contact. Met mij of met een vrijwilliger. Dat intermenselijke contact is waar iedereen op zit te wachten.”
- Versterking van sociale netwerken door het stimuleren van ontmoeting en samenwerking.
Een dorpsondersteuner: “Je ziet een aantal voorzieningen, die zijn er gewoon, vanuit de gemeente maar ook vanuit professionals. Maar toch constateer je dat mensen soms een veel te lange weg moeten gaan of veel te lang moeten wachten. Ergens is er een soort ‘missing link’: we hebben van alles maar het is niet op de goede manier met elkaar verbonden.”
- Meer regie: inwoners worden ondersteund om zelf oplossingen te vinden en actief mee te doen.
Een dorpsondersteuner: “Soms fiets ik voorop, soms fiets ik naast hen en soms zitten ze achter op de fiets. Ik sluit aan bij waar een inwoner staat. Ik coach inwoners zodat ze zelf regie houden op hun leven.”
In de gemeenten Tubbergen en Dinkelland helpt de dorpsondersteuner bijvoorbeeld ouderen om langer zelfstandig te blijven wonen, door hen te verbinden met vrijwilligers, verenigingen en buurtinitiatieven. Dit versterkt niet alleen de individuele veerkracht, maar ook de sociale cohesie in het dorp.
Kader 1. Aansluiten bij lokale behoeften.
In Saasveld bezoekt de dorpsondersteuner de ouderen en merkt ze dat men zich overdag wel eens eenzaam voelten. De dag kan lang duren. Samen met de werkgroep komt ze op het idee hierover in gesprek te gaan en nodigt de senioren van het dorp uit voor een gezellige lunch. Uiteindelijk besluiten ze samen met een aantal vrijwilligers de hofkamer Saasveld op te richten. Een initiatief dat verschillende activiteiten organiseert.
De winst voor de overheid: preventie en participatie
De rol van de dorpsondersteuner heeft zeker ook meerwaarde voor gemeenten. Zo levert de dorpsondersteuner:
- Preventie van zwaardere zorgvragen door vroegtijdige signalering en informele ondersteuning.
- Kostenbesparing doordat er minder beroep wordt gedaan op Wmo-voorzieningen en professionele hulp.
- Versterking van vitale gemeenschappen, wat kan bijdragen aan de leefbaarheid van dorpen en het betrokken houden van bewoners.
Een mooi voorbeeld is een casus waarbij buren aangaven zich zorgen te maken over een buurman met een licht verstandelijke beperking. Samen met de dorpsondersteuner maken ze een plan, zodat hij thuis kan blijven wonen en kan blijven werken. Dit resulteert in minder werkverzuim en minder bezoek aan de huisarts.
Wethouder Hilde Berning-Everlo van Tubbergen verwoordt de bijdrage van de dorpsondersteuner treffend: “Gezondheid is meer dan niet ziek zijn. Het gaat om mee kunnen doen, sociale contacten en leefbare kernen.” Dit laat zien dat de dorpsondersteuner een belangrijke rol speelt in de verschuiving van het voorkomen van ziekte, en de negatieve effecten daarvan, naar het bevorderen van gezondheid.
De winst voor de professional: meer samenwerking tussen verschillende disciplines
Naast de burger en de overheid profiteert ook de professional in zorg en welzijn van de inzet van dorpsondersteuners. Om dit verder vorm te kunnen geven en te evalueren is – met subsidie binnen het ZonMw-programma ‘de juiste zorg op de juiste plek’ – in Albergen door de dorpsondersteuner lokale samenwerking geinitieerd met de fysiotherapeut, de ergotherapeut, de Prakijkondersteuner, de huisarts (POH) en de begeleiding van de dagbesteding. Hierdoor kwamen veelal niet-medische signalen naar boven en zijn inwoners in Albergen door de dorpsondersteuner verder geholpen. Inwoners hebben hierdoor bijvoorbeeld een groter netwerk aan vrijwilligers gekregen die hen ondersteunen of die de mantelzorger kunnen ondersteunen.
Hieruit blijkt dat dorpsondersteuners een waardevolle schakel kunnen zijn tussen formele zorg en het informele netwerk in het dorp. Door hun nabijheid en kennis van de lokale context kunnen dorpsondersteuners vroegtijdig signaleren en passende ondersteuning organiseren, waardoor professionals efficiënter kunnen werken en zich kunnen richten op complexere casuïstiek. Bovendien bevorderen dorpsondersteuners de samenwerking tussen verschillende disciplines en organisaties, waardoor er een integraler en mensgerichter netwerk rondom de inwoner ontstaat. Deze versterking van de sociale basisstructuur draagt bij aan werkplezier, effectiviteit en duurzame inzetbaarheid van professionals.
Gemeente Dinkelland: van initiatief naar netwerk
In de gemeente Dinkelland ontstond het idee voor dorpsondersteuners vanuit de dorpen zelf. Inmiddels is er een lerend netwerk actief, die verschillende thema’s bespreekt. Hierbij valt te denken aan de rol van de inwoners, de rol van de gemeente, het monitoren van de rol van de dorpsondersteuner en wie aanstuurt. Inwoners, professionals en gemeentelijke vertegenwoordigers worden betrokken bij deze themabesprekingen en er worden kaders besproken. Dit vergroot de lokale verankering. De gemeente faciliteert, maar de kracht ligt bij de gemeenschap.
Gemeenschapskracht versterken: dorpsondersteuner in het regioplan Twente
In het regioplan Twente wordt erkend dat de traditionele zorgstructuren onder druk staan door een toename van oudere inwoners, een afname van het aantal mantelzorgers en een groeiende zorgvraag onder de inwoners. Daarom is een verschuiving nodig van zorg en ziekte naar gezondheid en gedrag (Twentsekoers, 2023). Dit is gebaseerd op het gedachtegoed van Positieve Gezondheid, dat mede is ontwikkeld door huisarts Machteld Huber. Gemeenschapskracht – het vermogen van inwoners om samen oplossingen te vinden – is hierin een sleutelbegrip. De dorpsondersteuner speelt een centrale rol in het mobiliseren van deze kracht, door mensen te verbinden, te activeren en te ondersteunen in hun eigen omgeving.
Naast de dorpsondersteuner worden ook ontmoetingsparken en voorzorgcirkels genoemd als innovatieve concepten binnen het regioplan die gebruikmaken van gemeenschapskrachten.
- Ontmoetingsparken zijn fysieke plekken (vaak voetbalverenigingen) in de wijk of het dorp, waar ontmoeting, beweging en verbinding centraal staan. Deze ontmoetingsplaatsen dragen bij aan welzijn en preventie, zoals het voorkomen van eenzaamheid bij ouderen door Allstar voetbal, maar ook dat jongeren zich minder vervelen.
- Voorzorgcirkels zijn netwerken van inwoners, vrijwilligers en professionals die samen zorgen voor vroegtijdige signalering en ondersteuning, nog voordat formele zorg nodig is.
Dit soort initiatieven kan elkaar versterken: de dorpsondersteuner kan fungeren als aanjager van ontmoetingsparken en als coördinator binnen voorzorgcirkels. Zo ontstaat een geïntegreerde aanpak waarin lokale infrastructuur, persoonlijke relaties en professionele ondersteuning samenkomen.
Financiële en maatschappelijke impact
Wat is de maatschappelijke waarde van de dorpsondersteuner voor de gemeenten Tubbergen en Dinkelland? Stephanie Jansen-Kosterink, senior onderzoeker bij het Roessingh Centrum voor Revalidatie, heeft in oktober 2025 de evaluatie van de dorpsondersteuner opgeleverd. Voor deze evaluatie is de SROI methode gebruikt, een internationale erkende methode die de mogelijkheid biedt vooraf te voorspellen, te monitoren en te evalueren. Uit de rapportage blijkt dat voor de coalitie van belanghebbenden de inzet van de dorpsondersteuner in verschillende dorpen in de gemeenten Tubbergen en Dinkelland vanuit het maatschappelijk perspectief rendabel is. De SROI-ratio is 2,02, dit betekent dat voor elke geïnvesteerde eur, een opbrengst van twee euro te verwachten is (zie figuur 1). Uit de analyse blijkt dat de gemeenten Tubbergen en Dinkelland door de beschikbaarheid van de dorpsondersteuner in verschillende dorpen investeren in de kwaliteit van leven van de inwoners en de leefbaarheid vergroten in de dorpen waar een dorpsondersteuner actief is. Daarnaast geeft deze investering organisaties binnen het zorg- en sociale domein de mogelijkheid om samen te werken met de dorpsondersteuner en in elkaars verlengde hulp- en zorgvragen op te pakken. Dit leidt tot een afbuiging en/of verlaging van de kosten binnen beide domeinen.
Figuur 1. SROI Dorpsondersteuner
Structurele verankering: van project naar beleid
Hoewel de dorpsondersteuner in veel dorpen al onmisbaar lijkt te zijn geworden en ook zijn maatschappelijke waarde heeft bewezen, is structurele verankering in beleid en financiering cruciaal voor de toekomst. Gemeenten kunnen deze rol duurzaam borgen door het opnemen in gemeentelijk beleid. De verankering van de dorpsondersteuner in het sociaal domein, bijvoorbeeld als onderdeel van de Wmo-visie of het preventiebeleid, is aan te raden. Wat betreft de noodzakelijke structurele financtiering: een stabiele basisfinanciering, eventueel aangevuld met cofinanciering vanuit zorgverzekeraars of fondsen, biedt continuïteit en ondersteunt de werkwijze van de dorpsondersteuner. Verder is het van belang samen te werken met lokale netwerken, zoals dorpsraden, vrijwilligersorganisaties en zorgpartners om de dorpsondersteuner te positioneren als verbindende schakel. Ten slotte is het belangrijk om continu te blijven monitoren en evalueren. Door het in kaart brengen van de impact van de dorpsondersteuner op welzijn, zorggebruik en sociale cohesie, kunnen de inzichten het beleid versterken. Zo wordt de dorpsondersteuner niet alleen een waardevolle aanvulling, maar een vaste pijler in de lokale infrastructuur van zorg en welzijn.
Lokale kracht in een veranderend landschap
De dorpsondersteuner is een mooi voorbeeld hoe burgerkracht en overheid elkaar kunnen versterken. Door te investeren in lokale ondersteuning ontstaat een win-win-win situatie: inwoners voelen zich gezien en geholpen, professionals worden ondersteund en gemeenten bouwen aan duurzame, leefbare dorpen en wijken. Het is tijd om deze rol structureel te verankeren in het sociaal domein – niet als tijdelijke oplossing, maar als fundament voor samenredzaamheid.