Eric de Maerteleire stelt dat veroudering in essentie te maken heeft met twee fenomenen: enerzijds het erfelijk materiaal, het DNA, en anderzijds het minder goed functioneren van het lichaam. Onze lichaamscellen delen zich voortdurend, maar dat proces blijft niet duren. Door de inkorting van de telomeren die zich bevinden aan de uiteinden van de chromosomen, wordt het genetisch materiaal niet meer goed gekopieerd. Dit noemen we primaire veroudering. Een tweede belangrijk fenomeen is het minder goed functioneren van het lichaam omwille van een opstapeling van toxische stoffen in cellen en organen. Het gaat om metabole processen die worden veroorzaakt door externe factoren zoals bijvoorbeeld slechte voeding, te weinig beweging en chronische stress. Dit noemen we secundaire veroudering.
De auteur gaat uitvoerig in op twee onderzoeksdomeinen die relatief nieuw zijn: de telomeren en de epigenetica. De lengte van de telomeren is bepalend voor de veroudering: hoe sneller deze verkorten, hoe sneller de mens veroudert. Verschillende voedingsfactoren hebben een positief effect: allerlei vitamines maar ook mineralen en speciale bioactieve stoffen zijn van belang. Voedingsfactoren die een negatief effect hebben op de lengte van de telomeren zijn onder meer te veel en te eenzijdig eten. En juist dat karakteriseert onze westerse manier van eten.
Eerder was er de theorie dat de gezondheid van onze voorouders en de door hen meegegeven genen bepalend zijn voor onze gezondheid. Nu is bekend dat ook externe factoren de activiteit van onze genen kan aan- of uitzetten zonder dat de DNA-sequentie wordt gewijzigd. Dan spreekt men over epigenetica, letterlijk ‘boven de genen’: er is een genetisch effect maar het is niet te wijten aan de DNA-sequentie. Belangrijk, opnieuw, is er een gezonde levensstijl op na te houden: gevarieerd eten, voldoende bewegen, goed slapen, geestelijk actief blijven, niet roken, enzovoort. Het deel over veroudering en microbioom gaat in op het feit dat de micro-organismen in en op ons lichaam een grote invloed hebben op de gezondheid en de levensverwachting. Eerst dacht de wetenschappelijke wereld dat het geheel van micro-organismen, die zich op en in de mens bevinden, een bedreiging vormt waartegen de mens zich moet wapenen. Nu heerst de overtuiging dat de mens niet kan overleven zonder bacteriën: de bacteriën voeren processen uit om ons organisme goed te laten functioneren en daarbij speelt de dikke darm een niet te onderschatten rol. Onderzoek van de laatste jaren heeft aangetoond hoe cruciaal de samenstelling van de dikke darm is bij het ontstaan van allerlei aandoeningen zoals kanker, diabetes, tot psychische stoornissen toe.
In de volgende onderdelen gaat de auteur dieper in op de grote problemen van onze westerse voeding. Voeding speelt in het algemeen een grote rol in het behoud van onze levenskwaliteit en vandaar het belang van informatie over de individuele componenten uit de voeding. Daaronder bevinden zich de macronutriënten zoals vetten, eiwitten en koolhydraten. Zo zijn er twee soorten koolhydraten: de enkelvoudige, ook suikers genaamd, en de meervoudige, zoals in volkorenbrood. De suikers in het bijzonder zijn een belangrijke factor in het verouderingsproces omdat ze bijdragen tot obesitas waarvoor wereldwijd, en ook in België, de cijfers zorgwekkend zijn. Vetten en oliën zijn onontbeerlijk voor een gezond en goed functionerend lichaam maar vaak weet het individu niet hoeveel vet hij of zij mag eten. Ook eiwitten of proteïnen behoren tot de bouwelementen van het lichaam.
Naast de macronutriënten gaan maar liefst 70 bladzijden van het boek over de micronutriënten en met name vitamines (bijvoorbeeld vitamine D3 waarvan de voornaamste bron de zon is), mineralen (zoals calcium en magnesium) en sporenelementen als zink en selenium. Telkens gaat de auteur in op: wat zijn de bronnen, zijn er tekorten en hoe vul je ze aan, wat is de aanbevolen dosis, wat zijn eventuele risico’s.
Voorlaatst onderdeel handelt over exceptionele bronnen van bioactieve stoffen waarvan de hoofdwerking het antioxiderend vermogen is. Ze werken echter ook ontstekingwerend en hebben een antibacterieel, antiviraal, antischimmel en antiparasitair effect. Zo verneemt de lezer wat meer over de troeven van eieren en de voor- en nadelen van onder anderen koffie, appels, koolsoorten en paddenstoelen.
Een gebalanceerde voeding voorziet in wat een mens nodig heeft. Punt is echter dat men voldoende van de juiste voedingstoffen moet opnemen, en daar wringt onder meer het schoentje. De laatste Belgische peiling naar de voedselconsumptie geeft aan dat 35% van de bevolking tussen 15 en 64 jaar dagelijks groenten en 47% dagelijks fruit eet, maar slechts een fractie van die aantallen komen aan de aanbevolen hoeveelheid ervan. De auteur stelt dat we terug moeten naar het mediterrane voedingspatroon met authentieke, natuurlijke voedingsmiddelen. Beperk de calorie-inname, eet minder koolhydraten, eet voldoende eiwitten, kies voor de juiste vetten, eet veel groenten en fruit en voldoende vezels, drink voldoende, vermijd tekorten aan bepaalde vitamines en mineralen: het zijn kwetsbare punten waaraan meer aandacht moet worden besteed. En wat misschien velen onder ons toch wel graag zullen horen: er is in onze voeding plaats voor chocolade, bij voorkeur pure chocolade, en ook voor noten omdat ze zowat alles bevatten wat een mens kan gezond houden. En last but not least: ook een glaasje, bij voorkeur rode wijn, of bier mag best bij de maaltijd, maar zoals steeds is het de overdaad die schaadt.
De auteur geeft tot slot tien ingrediënten van het mythische levenselixir, zeg maar ‘levenslessen’ die de lezer best ter harte neemt. Het betreft het belang van een goede voeding, maar ook voldoende beweging nemen, respect betonen voor je bioritme, stoppen met roken, stress vermijden, in het nu leven en een positieve ingesteldheid nastreven als belangrijke elementen. Ook een sociaal engagement, geen overdreven belang voor materiële zaken en het verwezenlijken van je dromen zijn factoren die de weg naar een gezonde manier van ouder worden kunnen stimuleren.
Dit geweldige, en dikke, boek bevat begrippen die voor de grote massa geen dagelijkse kost zijn, die men moet doorworstelen om tot een beter inzicht te komen, maar die het wel een zeker gewicht verschaffen, in de letterlijke en de figuurlijke betekenis. Niettemin poogt de auteur – bio-ingenieur en doctor in de landbouwkundige en biologische wetenschappen – de moeilijkere onderdelen te vertalen naar een zo begrijpelijk mogelijk niveau. Hij slaagt erin de invloed van voeding en andere factoren op het verouderingsproces te duiden en laat de lezer stilstaan bij zijn of haar levensstijl. Het boek geeft een visie op gezond ouder worden en biedt daartoe heel wat kapstokken aan. Daarin schuilt de kracht van het boek. Achterin staat een uitgebreid register, waardoor de lezer heel makkelijk zaken kan opzoeken. De structuur van het boek is evenwel niet steeds overzichtelijk en in sommige onderdelen dreigt er herhaling met eerdere onderdelen, waardoor het boek in de feite minder volumineus had kunnen zijn. Positief is dat de auteur bij elk onderdeel een aantal conclusies en praktische aanbevelingen geeft.
De lezer krijgt een beschouwende samenvatting van wat goed en wat niet goed is. Een niet onbelangrijke vraag is op welke manier mensen gemotiveerd kunnen worden tot de consumptie van wat gezond is. Kennis is één ding, deze kennis of wetenschap in de praktijk brengen is iets anders. Zo heeft gezond eten bijvoorbeeld ook een prijs: niet iedereen heeft voldoende middelen om een gezond voedingspatroon te volgen. Tips om dit met een kleine beurs toch voor elkaar te krijgen, zouden hier nuttig zijn geweest