Blootstelling aan luchtverkeerslawaai en mentale gezondheid
Luchtverkeerslawaai kan depressieve symptomen op oudere leeftijd doen toenemen door verschillende mechanismen. Eerder onderzoek suggereert dat omgevingsgeluid stress kan veroorzaken zodra het als te hard wordt ervaren. Dit kan leiden tot depressieve symptomen, zoals vermoeidheid, gebrek aan concentratie of verminderd plezier in het uitvoeren van activiteiten (Stansfeld & Matheson, 2003). Blootstelling aan omgevingsgeluid is ook in verband gebracht met slaapproblemen, een risicofactor voor depressie. Blootstelling aan te veel omgevingsgeluid kan voorts leiden tot sociale isolatie van ouderen doordat zij dan buitenactiviteiten en sociale interacties vermijden. Dit verhoogt het risico op psychische aandoeningen.
Beleid om luchtverkeerslawaai te verminderen
In 2002 werd door een luchtvaartwet het aantal vliegbewegingen rondom luchthaven Schiphol verlaagd en werden bepaalde geluidsnormen ingesteld voor gebieden rondom deze luchthaven. Terwijl inwoners van deze zogenaamde handhavingsgebieden minder luchtverkeerslawaai ervoeren dan voorheen, hadden degenen die woonachtig waren buiten deze gebieden meer last van geluidsoverlast en slaapproblemen. Als reactie hierop werden tussen 2008 en 2012 verschillende hinderbeperkende maatregelen ingevoerd, zoals het wijzigen van vluchtroutes en het verlengen van nachtprocedures. Met deze maatregelen werd beoogd om het aantal mensen dat geluidsoverlast ervoer terug te dringen (Ministerie van Infrastructuur en Milieu, 2014).
Koppeling van gegevens over luchtverkeerslawaai aan cohortdata
In een recent onderzoek zijn gegevens van de Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) gebruikt om de invloed van het in 2008 ingevoerde beleid op de mentale gezondheid van ouderen te onderzoeken (Li e.a., under review). Dit onderzoek werd uitgevoerd in het kader van het MINDMAP project, een internationaal onderzoeksproject naar de invloed van de omgeving op de mentale gezondheid van ouderen. In dit onderzoek zijn gegevens over luchtverkeerslawaai afkomstig van luchthaven Schiphol gekoppeld aan gegevens over mentale gezondheid van respondenten die deelgenomen hebben aan de LASA-meetronden in 2005/2006, 2008/2009 en 2011/2012. De gegevens over luchtverkeerslawaai waren afkomstig van het Planbureau voor de Leefomgeving.
De mentale gezondheid van ouderen werd op verschillende manieren bepaald. De belangrijkste uitkomstmaat in het onderzoek had betrekking op de aanwezigheid van depressieve symptomen en werd gemeten door de Centre for Epidemiological Studies of Depression scale (CES-D schaal) (Radloff, 1977). De CES-D schaal is een gevalideerde vragenlijst en bestaat uit 20 items. De CES-D omvat vier subschalen, die gerelateerd zijn aan (1) negatief affect, (2) positief affect, (3) somatische en vegetatieve klachten en (4) interpersoonlijke relaties. De somscore van de 20 items varieert van 0 tot 60, waarbij een hogere score duidt op de aanwezigheid van meer depressieve symptomen. Een CES-D somscore van 16 of hoger is gebruikt om een klinisch relevante mate van depressieve symptomen aan te duiden: aanwezig (CES-D ≥ 16) versus afwezig (CES-D somscore < 16). Andere uitkomstmaten hadden betrekking op de aanwezigheid van angstsymptomen, tevredenheid over het leven, eenzaamheid, cognitieve beperkingen en slaapproblemen.
In het onderzoek zijn gegevens van 1.746 LASA respondenten gebruikt met in totaal 3.431 observaties over de studieperiode. Op basis van de afstand tussen de middelpunten van het zes-cijferige postcodegebied van respondenten en de luchthaven Schiphol, werden de respondenten ingedeeld in twee groepen: de blootgestelde groep (≤15,0 km) versus de controlegroep (>15,0 km). Voor sensitiviteitsanalyses werd een soortgelijke indeling gemaakt op basis van een afstand van 10,0 km en 20,0 km (Figuur 1). De invloed van het beleid op de mate van luchtverkeerslawaai en depressieve symptomen is onderzocht door middel van Difference-in-Difference analyses. In deze analyses zijn veranderingen in luchtverkeerslawaai en depressieve symptomen vóór (tussen 2005/2006 en 2008/2009) en na (tussen 2008/2009 en 2011/2012) het invoeren van het beleid vergeleken tussen de blootgestelde groep en de controlegroep.
Figuur 1: Op basis van de afstand tussen de middelpunten van het zes-cijferige postcodegebied van respondenten en de luchthaven Schiphol werden de respondenten ingedeeld in twee groepen: de blootgestelde groep (≤15,0 km) versus de controlegroep (>15,0 km) [dikgedrukte cirkel]. Voor sensitiviteitsanalyses werd een soortgelijke indeling gemaakt op basis van een afstand van 10,0 km en 20,0 km [gestippelde cirkels].
Geen invloed van beleid
Figuur 2 toont de gemiddelde blootstelling aan luchtverkeerslawaai in zowel de blootgestelde groep als de controlegroep. In vergelijking met de controlegroep werd de blootgestelde groep, zoals verwacht, blootgesteld aan significant meer luchtverkeerslawaai. De gemiddelde blootstelling aan luchtverkeerslawaai in de controlegroep nam iets af over de tijd. De gemiddelde blootstelling aan luchtverkeerslawaai in de blootgestelde groep nam af tussen 2005/2006 en 2008/2009 en nam, tegen de verwachting in, weer iets toe tussen 2008/2009 en 2011/2012. De resultaten van de Difference-in-Difference analyses tonen dan ook aan dat het gevoerde beleid niet effectief is geweest in het verminderen van luchtverkeerslawaai. De sensitiviteitsanalyses waarin de blootgestelde groep en de controlegroep zijn gedefinieerd op basis van een afstand van 10,0 km en 20,0 km tonen dit ook aan.
| 2005/2006 | 2008/2009 | 2011/2012 | |
| Blootgestelde groep | 46,6 | 46,4 | 46,9 |
| Controlegroep | 45,7 | 44,8 | 44,5 |
Figuur 2: Gemiddelde blootstelling aan luchtverkeerslawaai afkomstig van luchthaven Schiphol in de blootgestelde groep en de controlegroep tussen 2005/2006 en 2011/2012
Figuur 3 toont de gemiddelde CES-D somscore van zowel de blootgestelde groep als de controlegroep. De respondenten in de blootgestelde groep rapporteerden in 2005/2006 gemiddeld meer depressieve symptomen dan de respondenten in de controlegroep. De respondenten in de blootgestelde groep rapporteerden in 2005/06 met name een laag positief affect en klachten ten aanzien van interpersoonlijke relaties. De respondenten uit de blootgestelde groep verschilden niet van de respondenten uit de controlegroep in termen van negatief affect en somatische en vegetatieve klachten. Figuur 3 laat zien dat de omvang van depressieve symptomen vrij constant bleef over de tijd in beide groepen.
| 2005/2006 | 2008/2009 | 2011/2012 | |
| Blootgestelde groep | 8,8 | 8,1 | 9,1 |
| Controlegroep | 8 | 8,7 | 8,1 |
Figuur 3: Gemiddelde CES-D somscore van zowel de blootgestelde groep als de controlegroep tussen 2005/2006 en 2011/2012.
De resultaten van de Difference-in-Difference analyses tonen aan dat het beleid geen significante invloed heeft gehad op depressieve symptomen bij oudere omwonenden van luchthaven Schiphol. De resultaten van de verschillende sensitiviteitsanalyses tonen dit ook aan. De analyse waarin de CES-D somscore was gedichotomiseerd op basis van een afkapwaarde van 16 levert dezelfde conclusie op. De analyses waarin angstsymptomen, tevredenheid over het leven, eenzaamheid, cognitieve beperkingen en slaapproblemen waren opgenomen als uitkomstmaat leveren soortgelijke resultaten op en bevestigen ook dat het gevoerde beleid geen invloed heeft gehad op de mentale gezondheid van ouderen.
Wij concluderen dat het in 2008 ingevoerde beleid om het aantal mensen dat geluidsoverlast van luchthaven Schiphol ervoer terug te dringen, niet effectief is geweest in het verminderen van luchtverkeerslawaai. Ook concluderen wij dat dit beleid geen significante invloed heeft gehad op de mentale gezondheid van oudere omwonenden van deze luchthaven.
Onze bevindingen suggereren dat het beleid herzien of uitgebreid had moeten worden om daadwerkelijk luchtverkeerslawaai te verminderen. Nader onderzoek zou moeten aantonen of beleid dat leidt tot minder luchtverkeerslawaai inderdaad de mentale gezondheid van oudere omwonenden zou verbeteren.
De auteurs zijn verbonden aan de afdeling Epidemiologie en Data Science, Amsterdam Public Health research institute, Amsterdam UMC, locatie VU medisch centrum, Amsterdam.