Invisible talents
Invisible talents is een Europees tweejarig project dat wordt gesubsidieerd door het Erasmus+ Program. Invisible talents heeft als doel de talenten en maatschappelijke bijdragen van ouderen – in het bijzonder van mensen op hoge leeftijd – te stimuleren en zichtbaar te maken. Invisible talents wordt in vijf Europese landen uitgevoerd. De Nederlandse partner is Stichting Bij de Tijd in samenwerking met organisaties, opleidingen en maatschappelijke initiatieven met, voor en door 80-plussers (tabel 1).
Tabel 1 Overzicht Samenwerkingspartners
Door ouderen, niet alleen 80-plussers maar van alle leeftijden, steun te bieden bij hun deelname aan het sociale leven en hun bijdrage zichtbaar te maken, wordt het concept van actief en gezond ouder worden en het menselijk streven naar zingeving en waardering serieus genomen.
Sociale participatie en talenten
Binnen het project Invisible talents wordt sociale participatie gedefinieerd als het vermogen om vanuit eigen talenten een betekenisvolle bijdrage te kunnen leveren aan de gemeenschap (Invisible Talents, 2019, zie kader 1). Het woord ’talent’ is een sleutelwoord binnen het project. In het Invisible talents project wordt het woord ‘talent’ heel breed opgevat en gebruikt als synoniem voor alle ervaring, kennis, capaciteiten en interesses van mensen. Talent, zoals het project het definieert is meer dan een ‘gave’; talenten kunnen worden ontwikkeld, (her)ontdekt en gedeeld met de mensen om hen heen (Invisible Talents, 2019).
Sociale participatie betekent niet voor iedereen hetzelfde. Sommige ouderen zijn geïnteresseerd in het gemeenschapsleven, intermenselijke relaties, en sportieve of culturele activiteiten. Anderen zijn geïnteresseerd in religieuze, spirituele of politieke thema’s. Sommigen zijn bereid een actieve rol en/of verantwoordelijkheid op zich te nemen, terwijl anderen liever deelnemer zijn van hetgeen hen wordt aangeboden. Ieder mens moet voor zichzelf uitzoeken wat hij/zij wel of niet (meer) wil doen en hoe zijn/haar leven vorm te geven. Het is belangrijk om de mogelijkheden waarover mensen beschikken te koppelen aan hun wensen en dromen (Invisible Talents, 2019).
Werkwijze Invisible talents
De medewerkers van Invisible talents ontwikkelen verschillende manieren/tools om de talenten van 80-plussers te (her)ontdekken, (h)erkennen, ontplooien en zichtbaar te maken. Alle internationale partners zijn in hun land gestart met een literatuurstudie en hebben 10 tot 12 interviews met experts/stakeholders gedaan om meer inzicht te krijgen in het belang van het onderwerp en belangrijke aspecten voor het ontwikkelen van tools voor zorg- en welzijnsprofessionals (zie kader 2). De internationale partners komen binnen de looptijd van het project een aantal keer bij elkaar om bevindingen te bespreken, vervolgplannen te concretiseren en tot gezamenlijke (concept)tools te komen. Daarbij vindt in elk partnerland samenwerking plaats met praktijkpartners in zorg en welzijn en worden ervaringen opgedaan met de (concept)tools. Deze tools worden getest doormiddel van pilots en andere activiteiten in eigen context van het partnerland. Zo wordt vanaf november 2019, in samenwerking met buurtcentrum Modestraat Amsterdam en een groep van 7 ouderen (68-92 jaar) de methodiek ‘De Droomfabriek’ getest. Samen met twee professionals brengen de ouderen hun talenten, wensen en dromen in kaart en helpen elkaar deze te realiseren.
Experts en stakeholders merkten op dat maatschappelijke participatie van ouderen sterk afhankelijk is van biografische factoren. Mensen die al op jongere leeftijd actief zijn, blijken meer geneigd om deze levensstijl ook op latere leeftijd voort te zetten. Ouderen die niet gewend zijn om hun stem en mening te laten horen en hun kennis en talenten in te zetten, nemen daarentegen minder vaak deel aan activiteiten. Zij hebben daardoor minder gelegenheid om te leren en betrokkenheid, waardering en erkenning te ervaren. Dat terwijl ze wel graag bij willen dragen aan de samenleving. Soms is alleen een duwtje in de rug of enige inspiratie nodig om waardevolle talenten te (her)ontdekken en de bijdrage van mensen op hoge leeftijd aan hun gemeenschap te promoten.
Het ouderenperspectief centraal; een kleinschalig kwalitatief onderzoek
In Nederland zijn daarnaast in samenwerking met studenten Verpleegkunde en Toegepaste Gerontologie in het eerste jaar van het project twee aanvullende onderzoeken gedaan onder ouderen, bestaande uit semigestructureerde interviews met de onderzoeksvragen:
- Welke talenten hebben 80-plussers? (Vreeman & van Oosten, 2018)(van den Berg, 2020)
- Wat is de waarde van het in gesprek gaan over talenten voor 80-plussers? (van den Berg, 2020)
Om een antwoord te geven op de eerste vraag zijn achttien 80-plussers geïnterviewd; twaalf ouderen die thuiszorg ontvingen door studenten Verpleegkunde en zes ouderen die bekend waren bij een welzijnsorganisatie door een student Toegepaste Gerontologie. Door deze gesprekken te voeren met 80-plussers is kennisgemaakt met het mogelijk positief bijeffect van een gesprek over talenten. Zo bleek namelijk dat één van de eerste 12 respondenten na het gesprek over talenten op eigen initiatief de ergotherapeut heeft benaderd om weer te helpen wandelen (via Nordic Walking) omdat de respondent dat altijd zo leuk had gevonden. Dit is de aanleiding geweest voor het tweede onderzoek; wat is de waarde van het in gesprek gaan over talenten voor 80-plussers? Wat doet het met hen?
Met de tweede groep van zes respondenten is daarom twee keer gesproken; de eerste keer over talenten en tijdens een vervolggesprek één of twee weken later over de waarde van het gevoerde gesprek. Het in gesprek gaan over talenten hield in dat er een aantal vragen zijn gesteld over waar iemand goed in is, waar iemand van houdt en wat iemand leuk vindt, zowel vroeger als nu.
Talenten van 80-plussers
De (groepen) talenten van thuiswonende 80-plussers die uit de verkenning naar boven zijn gekomen, zijn in tabel 2 weergegeven. De respondenten willen door uitoefening van hun talenten – net als mensen jonger dan 80 jaar – graag van betekenis zijn en het gevoel hebben mee te kunnen doen in het sociale leven en in de samenleving. Barrières om deze talenten (volledig) in te zetten hebben volgens de respondenten te maken met gezondheidsproblemen (ziekte, afname mobiliteit, verminderd inspanningsvermogen), met afhankelijkheid van anderen, met afhankelijkheid van vervoer en van zorg, met een beperkt netwerk, en met verlieservaringen.
“Zelf kan ik nog wel behoorlijk zingen. Maar ik vind het heel leuk om mensen daar te helpen in het koor. Ik kan de mensen helpen het lied opzoeken. Of ik kan de mensen motiveren: ‘Ken je dat soms?’” – vrouw, 87 jaar
Tabel 2 Talenten van 80-plussers
Waarde van gesprek over talenten
Na afloop is het gesprek geëvalueerd met de respondenten. Het gesprek over talenten met 80-plussers werd door hen als zeer prettig, fijn en nuttig ervaren. Toch worden de vragen met betrekking tot talenten niet vaak aan hen gesteld. Professionals voeren dit gesprek niet volgens de respondenten.
‘‘Eigenlijk vraagt nooit iemand naar mijn kwaliteiten’’. – vrouw, 88 jaar
Het in gesprek gaan over talenten doet verschillende dingen met de respondenten (zie tabel 3). Het levert onder andere bewustzijn op bij deze 80-plussers. De respondenten geven aan dat ze beseffen dat ze veel doen en dit geeft hen een dankbaar gevoel. De 80-plussers krijgen aandacht en dat waarderen ze. Deze aandacht in combinatie met de positieve vragen en de bewustwording resulteert in een goed gevoel tijdens en na het gesprek. Ook geven de respondenten aan dat zij tijdens en na het gesprek nadenken over hun talenten en andere positieve dingen in het leven, zoals familie. De 80-plussers ontdekken nieuwe talenten en ondernemen nieuwe activiteiten zoals bijvoorbeeld het natekenen van een mooie Oud en Nieuw kaart en vrijwilligerswerk. Door in gesprek te gaan over talenten wordt er teruggekeken naar het verleden, waardoor mogelijk meer zelfinzicht ontstaat.
‘‘Nu ik hier over praat, besef ik weer hoe leuk ik dat vind.’’ – vrouw, 83 jaar
Tabel 3 Waarde van gesprek over talenten voor 80-plussers
Rol van professionals
Resultaten van de interviews met 80-plussers zijn besproken met zorg- en welzijnsprofessionals (twee teams van wijkverpleegkundigen en twee ouderenadviseurs), waarbij is gevraagd hoe zij hun rol zien en wat zij nodig hebben om vaker in gesprek te gaan met 80-plussers over hun talenten. Hieruit bleek dat de professionals talenten goed kunnen benoemen en zich bewust zijn van het belang om met ouderen in gesprek te gaan over hun talenten. Maar zij geven ook aan dat zij handvatten nodig hebben om concreet met de 80-plussers te praten over hun talenten en te bepalen wat zij kunnen doen om de 80-plussers de talenten (meer) te laten gebruiken met de barrières die er al dan niet zijn. De professionals gaven aan dat zij een luisterend oor kunnen bieden, belangstelling kunnen tonen in de persoon, kunnen stimuleren om (weer) iets met het talent te doen en kunnen ondersteunen in het opbouwen van een sociaal netwerk. Anderzijds hebben zij inspiratie nodig om de 80-plussers hierin te kunnen prikkelen.
Bewustwording
Een gesprek met een 80-plussers over zijn/haar talenten heeft veel waarde voor hem/haar op verschillende gebieden. Vanuit deze verkenning lijkt er nog veel ruimte te zitten in het voeren van dergelijke gesprekken; waar(om) gebeurt het wel/niet? Om deze gesprekken vaker te voeren kunnen handvatten mogelijk helpen om professionals, vrijwilligers maar ook naasten inspiratie te bieden om vaker in gesprek te gaan over talenten en eventueel aanvullende acties in te zetten.
De medewerkers en partners van invisible talents werken naast de praktische invulling van dergelijke handvatten, ook aan de bewustwording binnen organisaties, teams die in hun werk met ouderen te maken hebben. Dat is een belangrijke stap voordat professionals concreet met dit onderwerp aan de slag kunnen. Benieuwd naar in hoeverre uw organisatie bewust omgaat met de talenten van ouderen? Doe de online zelfevaluatietool op https://www.invisible-talents.eu/online-test/.
“Everyone has something to contribute to this world. It’s just a matter of being given the opportunity to do so.” – Invisible talents (2017-2020)