Redactie: Aziza Aachiche, Wendela Gronthoud, Freddy May en Yvonne Witter. Eindredactie: Marisa Gubbels (2021).
Uitgave van Platform ZorgSaamWonen, onderdeel van Acquire Publishing. 57 bldz, Digitale publicatie gratis te downloaden: www. zorgsaamwonen.nl. Boek: € 19,95.
Zoals de ondertitel aangeeft gaat dit boek over oudere mensen, die van elders komen. Het gaat over mensen die in het toenmalige Nederlands-Indië geboren zijn, of die vanuit Suriname de oversteek gemaakt hebben. Maar ook over gastarbeiders uit de landen rond de Middellandse Zee en Noord-Afrika. Het boek gaat ook over vluchtelingen en personen die zich vanwege economische redenen in Nederland gevestigd hebben, zoals Chinezen. Kortom het gaat over een zeer diverse groep mensen, die één ding gemeen hebben: hun wieg stond ergens anders. Ofschoon de meesten van hen het gevoel hebben dat zij in Nederland thuis zijn gekomen, verloopt de oude dag voor velen onder hen nog niet altijd even soepel.
Het boek is geen saaie opsomming van feiten en onderzoeksuitkomsten. In 44 paragrafen wordt afwisselend door middel van interviews, portretten, columns, inzichten uit onderzoek en praktijkvoorbeelden een overzicht gegeven van de huidige stand van zaken van de leefsituatie van ouderen met een migratieachtergrond.
De auteurs geven aan dat zij een beeld willen geven van de reis van deze groep mensen, die op weg zijn gegaan naar een vaste positie in de Nederlandse samenleving, waar de titel van het boek – Thuiskomst – naar verwijst. Een reis of proces, zoals professor H. van Amersfoort (UvA) het in de tachtiger jaren van de vorige eeuw noemde, dat meer dan één generatie duurt. Het boek gaat over een onzichtbare groep ouderen. Over mensen die hun leven hier opgebouwd hebben en het ouder worden in Nederland als overwegend positief ervaren, zoals blijkt uit de bijdrage van Nina Conkova van Leyden Academy on Vitality and Ageing.
In de artikelen, die in het boek zijn opgenomen, spreken de feiten voor zich. In de komende dertig jaar neemt het aantal ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond toe van nu 70.000 naar 520.000 in 2050. Een bijzonder diverse groep. De meesten van hen blijven thuis wonen met behulp van familie en soms van professionals. Dat zal nog wel een tijdje zo blijven. Gevreesd wordt echter dat deze hulp niet voldoende zal zijn wanneer het aantal mensen met dementie onder hen toeneemt. Qua inkomenspositie behoren velen van deze ouderen tot de laagste inkomenscategorieën. De redenen zijn bekend: veel oudere gastarbeiders hebben gewerkt in beroepen waaraan geen, of een geringe pensioenopbouw verbonden was. Bovendien ontvangen deze nieuwkomers vaak geen volledige AOW, omdat ze minder dan 50 jaar in Nederland gewoond hebben voor hun pensionering. Van inkomensvoorzieningen die het inkomen tot AOW-niveau kunnen aanvullen (AIO) maken zij vaak geen gebruik omdat ze het bestaan ervan niet kennen. Indische ouderen blijken veelal te verlegen om hulp van derden te vragen, terwijl er bij hen een grote behoefte bestaat aan onderling contact, dagactiviteiten en dagopvang.
De artikelen in het boek laten ruimschoots zien dat er grote verschillen zijn tussen de verschillende etnische groepen, die zeker te maken hebben met de cultuurverschillen tussen die groepen en de Nederlandse samenleving.
In interviews en columns schetsen hulpverleners hun ervaringen met het werken met ouderen van migrantenafkomst en geven soms ook aan wat er moet gebeuren om echt persoonsgerichte- en cultuursensitieve hulp te kunnen verlenen. Voor hen is meer nodig dan diversiteit in het personeelsbestand en is communicatie meer dan taal. Goed omgaan met het verschil tussen mensen en diversiteit is een uitdaging, en daarbij ruimte geven aan waarden van anderen is een must.
De praktijkvoorbeelden laten zien dat er veel aandacht is voor ontmoetingsmogelijkheden, zoals dagbesteding, maar ook voor wonen. Professionele instellingen voor thuiszorg, zoals zorgorganisatie MOB, die uitgaat van de mens en niet van de cultuur, bereikt daarmee veel ouderen met een migratieachtergrond. Met het centraal stellen van de mens, niet alleen de cliënt maar ook de medewerker, wordt persoonsgerichte zorg verleend. Om die persoonsgerichte zorg te kunnen leveren, moeten medewerkers beschikken over kennis en competenties die houding, vaardigheden en communicatie omvatten. MOB heeft al enkele zorglocaties gerealiseerd. Voor ouderen met eenzelfde migratieachtergrond zoals De Boomgaard voor Chinese ouderen, maar ook voor ouderen met allerlei achtergronden en een laag inkomen. In 2023 wil MOB 10 locaties gerealiseerd hebben.
In de interviews komen ouderen met een migratieachtergrond zelf aan het woord. Het zijn de meest aansprekende delen uit het boek. Ze laten mensen zien, die bezig zijn met het leven van elke dag. Mensen die zich zorgen maken over op wie ze moeten stemmen bij de komende Tweede Kamer verkiezingen. Mensen, die graag zelfstandig willen blijven wonen, met alleen hulp van professionals, kinderen of kleinkinderen als het niet anders kan. “Ik heb nooit de behoefte gehad om te blijven hangen in ‘tempo doeloe’” zegt mevr. Gronthoud-Wolff, 99 jaar oud, geboren in Nederlands-Indië en sinds 17 augustus 1950 al in Nederland. “Met haar ( haar jongste dochter-red.) zijn we een keer teruggegaan naar Indonesië. Het was een onvergetelijke reis, maar ik wist ook dat het niet meer mijn land was. Ik woon nu veel langer in Holland dan ik ooit in Indië heb gewoond”. Ze zijn geen nieuwkomers meer, zoals Al Mahdi Boukaanoun, die al dertig jaar in Kanaleneiland in Utrecht woont en het nodige vrijwilligerswerk doet.
In alle paragrafen van dit boek komen de thema’s diversiteit (ook bewustzijn van grote verscheidenheid), cultuursensitiviteit (omgaan met de situatie en houding) en cultuurspecifieke zorg (persoonsgerichte zorg) aan de orde. Het is een mooi boek geworden, met veel liefde en kennis van zaken gemaakt. Het is een boek met veel mooie foto’s, dat optimisme uitstraalt. De auteurs zijn er mijns inziens in geslaagd iets te laten zien van de veerkracht en het vaste voornemen van ouderen met een migratieachtergrond om zich een plaats te verwerven in de Nederlandse samenleving, soms met steun van betrokken hulpverleners. En uiteraard wel op hun manier. Er is weinig kritiek te leveren op het boek op zich, zoals het er nu ligt. Dat neemt niet weg dat er nog een lange weg te gaan is voordat de beschreven idealen van diversiteit, cultuurspecifieke zorg en cultuursensitiviteit verwezenlijkt zijn. Het gevaar is dat de indruk wordt gewekt, dat we er al zijn en dat is natuurlijk niet zo. De auteurs zijn zich daar ongetwijfeld van bewust. Misschien kan daar in een vervolguitgave wat meer aandacht aan besteed worden.
Achter in het boek is een lijst opgenomen met diverse tips, waaronder relevante publicaties, filmpjes en een podcast. Bovendien wordt bij alle paragrafen verwezen naar websites, waar nog meer te vinden is over het in die paragraaf behandelde onderwerp.